Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt: Quy định và thực tiễn [Kỳ 3]

 Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, điểm chung của tất cả 57 gói thầu mà Công ty TNHH Thực phẩm Thiên Hưng đã trúng là đều được áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" đã được thể hiện qua 2 bài viết: Thực phẩm Thiên Hưng và chuỗi thắng thầu suất ăn học đường 100% không đối thủ và bài viết: Công ty Thiên Hưng và "bộ sưu tập" 57 gói thầu không một đối thủ. Đây là một hình thức được quy định tại Điều 29 của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và được hướng dẫn chi tiết trong Nghị định 214/2025/NĐ-CP.

Cụ thể, tại Điểm n, Khoản 4, Điều 84 của Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định rõ các gói thầu "cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường hoặc mua thực phẩm, nguyên liệu, nhiên liệu đầu vào để thực hiện việc cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường cho học sinh bán trú, nội trú tại cơ sở giáo dục công lập" được áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt.

Về quy trình, Khoản 1, Điều 85 của Nghị định này cho phép chủ đầu tư thực hiện theo một quy trình rút gọn, bao gồm các bước chính: Lập, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu; Thương thảo, hoàn thiện hợp đồng với nhà thầu được xác định có đủ năng lực, kinh nghiệm; Phê duyệt, công khai kết quả lựa chọn nhà thầu; và Ký kết, quản lý hợp đồng.

Như vậy, về mặt quy trình, việc các trường học tại TP.HCM áp dụng hình thức này và tiến hành thương thảo trực tiếp với Công ty Thiên Hưng để đi đến ký kết hợp đồng là phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành.

 Tuy nhiên, việc tuân thủ quy trình là một chuyện, nhưng việc đạt được mục tiêu cuối cùng của công tác đấu thầu là hiệu quả kinh tế và tính cạnh tranh lại là một vấn đề khác cần bàn tới, đặc biệt khi một kịch bản lặp đi lặp lại: Một nhà thầu, không đối thủ, tỷ lệ tiết kiệm thấp.

Phân tích về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Văn Lập, Đoàn Luật sư TP.HCM, nhấn mạnh: "Quy định về trường hợp đặc biệt được đưa ra nhằm giải quyết các tình huống mua sắm có tính đặc thù, phức tạp hoặc cần sự nhanh chóng mà các hình thức đấu thầu rộng rãi thông thường khó đáp ứng. Đối với suất ăn học đường, yếu tố an toàn thực phẩm và sự ổn định trong cung cấp là tối quan trọng. Tuy nhiên, 'trường hợp đặc biệt' không có nghĩa là loại bỏ hoàn toàn các nguyên tắc cốt lõi của đấu thầu. Chủ đầu tư vẫn phải có trách nhiệm giải trình cao nhất về quyết định của mình, phải chứng minh được nhà thầu được chọn là tối ưu cả về năng lực và giá cả trong bối cảnh đó".

Thực tế, quy định này nhằm tạo sự linh hoạt cho các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là các trường học, để đảm bảo bữa ăn hàng ngày cho học sinh không bị gián đoạn. Thế nhưng, sự linh hoạt này nếu không đi kèm với cơ chế giám sát chặt chẽ có thể dẫn đến sự thiếu cạnh tranh và hiệu quả kinh tế không cao.

 Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang đưa ra góc nhìn mang tính xây dựng: "Câu chuyện của Công ty Thiên Hưng là một ví dụ điển hình cho thấy kẽ hở giữa quy định và thực tiễn. Pháp luật đã mở ra một cơ chế linh hoạt, nhưng việc thực thi dường như đang nghiêng về sự tiện lợi thay vì tối ưu hiệu quả. Để khắc phục, các cơ quan quản lý nhà nước cần có hướng dẫn chi tiết hơn. Ví dụ, ngay cả khi thương thảo trực tiếp, chủ đầu tư vẫn nên lấy báo giá của ít nhất 2-3 nhà cung cấp đủ điều kiện để làm cơ sở đối chiếu, đàm phán giá. Hơn nữa, vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh trong việc giám sát quá trình lựa chọn nhà thầu cung cấp suất ăn cần được phát huy mạnh mẽ hơn, bởi họ chính là người đại diện cho nguồn kinh phí đóng góp".

Để hoạt động đấu thầu thực sự cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế như tinh thần của Luật Đấu thầu 2023, việc áp dụng các quy định đặc thù cần đi đôi với trách nhiệm giải trình và cơ chế giám sát đủ mạnh. Câu chuyện về chuỗi thắng thầu của "tân binh" Thiên Hưng cho thấy, vẫn còn nhiều việc phải làm để mỗi đồng chi tiêu cho suất ăn của học sinh thực sự đạt được hiệu quả tối ưu nhất.