Trung Quốc mua máy in thạch bản nhưng không dùng sao lại đáng sợ?

Chip là huyết mạch công nghệ hiện đại, hiện diện trong điện thoại, ô tô, hệ thống quân sự và mọi ngành công nghiệp thông minh. Ngành bán dẫn toàn cầu vận hành như một mạng lưới liên kết phức tạp, trong đó Trung Quốc là thị trường tiêu thụ lớn và muốn duy trì cũng như phát triển năng lực nội địa.

Tuy nhiên, chuyên gia người Mỹ Chris Miller, tác giả cuốn Chip War nhận định điều đáng chú ý không nằm ở tốc độ trỗi dậy của Trung Quốc, mà ở việc Trung Quốc đã mua nhiều máy in thạch bản nhưng không đưa toàn bộ vào sản xuất trực tiếp.

Phát biểu này tạo ra tranh luận lớn trên toàn cầu khi máy quang khắc được xem là thiết bị cốt lõi của sản xuất chip và ASML tại Hà Lan là đơn vị duy nhất chế tạo được thiết bị hàng đầu thế giới, trong khi Trung Quốc đã mua với số lượng đáng kể.

Nhận định của Miller xuất phát từ cuốn The Chip Wars xuất bản năm 2022, phân tích chiến lược mua sắm thiết bị bán dẫn của Trung Quốc sau khi Mỹ áp đặt kiểm soát xuất khẩu từ năm 2018.

Khi đó, Trung Quốc tăng cường nhập khẩu máy in thạch bản DUV tầm trung, có giá trị cao nhưng không đưa ngay vào dây chuyền sản xuất mà được chuyển vào phòng thí nghiệm để nghiên cứu, tháo rời học công nghệ.

Năm 2023, thông tin này tiếp tục lan rộng khi BBC và The New York Times công bố báo cáo rằng việc mua thiết bị không chỉ là thương mại mà là bước đi có tính chiến lược. Báo cáo tài chính ASML cho thấy năm 2023, Trung Quốc chiếm 29% doanh số hệ thống của hãng, doanh thu ròng đạt 4,9 tỷ euro (khoảng 130 nghìn tỷ VNĐ).

Riêng tháng 10 năm 2023, Trung Quốc nhập 21 máy trị giá 500 triệu euro (khoảng 13,2 nghìn tỷ VNĐ). Miller cho rằng thời điểm mua sắm đạt đỉnh, trong khi sản xuất không tăng tương ứng, có thể là chiến lược tích lũy và nghiên cứu công nghệ.

Năm 2024, Trung Quốc tiếp tục mua thiết bị tiên tiến trị giá 38 tỷ USD (khoảng 950 nghìn tỷ VNĐ), tăng 66% so với năm 2022. Báo cáo tháng 10 năm 2025 của Ủy ban Đặc biệt Quốc hội Mỹ về Trung Quốc cho rằng việc tích trữ có thể là bước né hạn chế kiểm soát, ảnh hưởng giá cổ phiếu ASML và Applied Materials.

Trung Quốc cho rằng việc mua thiết bị là cần thiết để bù đắp năng lực khi quốc gia này chiếm 60% nhu cầu bán dẫn toàn cầu năm 2023, phục vụ điện thoại, máy tính và ô tô.

Máy DUV dù không phải công nghệ tiên tiến nhất vẫn sản xuất được chip 7 nanomet và SMIC đã tạo lô chip đầu tiên dựa trên thiết bị này. Nhiều thiết bị được đưa vào phòng thí nghiệm nhằm mô phỏng cấu trúc linh kiện, đạt mốc bao phủ 80% thành phần.

Tháng 7 năm 2024, nguyên mẫu máy in thạch bản 28 nanomet của Công ty Thiết bị Vi điện tử Thượng Hải được xuất xưởng. Năm 2024, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia hỗ trợ hơn 50 tỷ nhân dân tệ cho R&D, hướng đến mục tiêu tự cung tự cấp 50% vào năm 2025. Số lượng bằng sáng chế tăng từ 15.000 đơn năm 2019 lên 40.000 đơn năm 2023.

Trung Quốc đặt mục tiêu tự chủ 50% nhu cầu chip trong năm 2025.​

Từ năm 2016, Trung Quốc đầu tư lớn cho R&D, ưu đãi thuế và xây dựng chuỗi cung ứng khép kín từ thiết kế đến đóng gói, bắt đầu sản xuất chip 28 nanomet theo lô nhỏ vào tháng 1 năm 2025 và tăng công suất.

Báo cáo quý 2 năm 2025 của SMIC cho thấy chip 7 nanomet đạt 40% sản lượng. Công nghệ phơi nhiều lần được kỳ vọng bù đắp thách thức EUV, cùng hơn 46.000 bằng sáng chế và tiêu chuẩn hóa vật liệu cản quang.

Tháng 11 năm 2025, đại diện ASML xác nhận sự phát triển của Trung Quốc thúc đẩy đổi mới công nghệ toàn cầu. Tháng 9 năm 2025, Miller cập nhật rằng mục tiêu tự cung tự cấp 50% hoàn toàn khả thi và nâng cấp chuỗi cung ứng là lợi ích chung.

Trong lĩnh vực ô tô, các mẫu xe BYD dự kiến ứng dụng chip 7 nanomet nội địa từ năm 2025. Trung Quốc khẳng định định hướng phát triển dựa trên hợp tác, không nhằm tạo cuộc chơi đối đầu, và thành quả thực tế sẽ là câu trả lời rõ ràng.