Tận dụng cơ hội từ CPTPP: Cần nắm vững quy tắc xuất xứ hàng hóa

Nguyễn Hòa

Sau hơn 2 năm Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) chính thức có hiệu lực với Việt Nam, các chuyên gia kinh tế cho rằng, muốn tận dụng hiệu quả cơ hội từ hiệp định này, doanh nghiệp (DN) cần nắm vững quy tắc xuất xứ hàng hóa.

3 trường hợp hàng hóa có xuất xứ từ CPTPP

Một sản phẩm hàng hóa được coi là có xuất xứ từ CPTPP nếu thuộc một trong 3 trường hợp. Trường hợp 1, có xuất xứ thuần túy. Đây là hàng hóa được trồng, thu hoạch hoặc đánh bắt ở trong khu vực CPTPP, như cây trồng, động vật sống, khoáng sản và các chất sản sinh tự nhiên ở các nước CPTPP.

Trường hợp 2, hàng hóa được sản xuất toàn bộ trong khu vực CPTPP và chỉ từ các nguyên liệu có xuất xứ từ CPTPP. Ví dụ, sản phẩm bánh ngọt được sản xuất tại Việt Nam từ các nguyên liệu sô-cô-la có xuất từ Mexico, đường Úc và sữa New Zealand (Việt Nam, Mexico, Úc, New Zealand đều là thành viên CPTPP) được coi là có xuất xứ CPTPP.

Trường hợp 3, hàng hóa được sản xuất từ CPTPP, sử dụng nguyên liệu không có xuất xứ CPTPP nhưng đáp ứng được các quy tắc xuất xứ cụ thể mặt hàng quy định trong CPTPP. Đây là trường hợp phổ biến nhất trong bối cảnh sản xuất thường theo chuỗi với các nguyên liệu và các công đoạn diễn ra ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, đây cũng là nhóm quy tắc xuất xứ phức tạp nhất, có khác biệt nhiều nhất giữa CPTPP và các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã từng ký kết trước đây.

CPTPP cũng quy định 3 phương pháp xác định xuất xứ trong trường hợp này, bao gồm: Quy tắc chuyển đổi mã hàng hóa; quy tắc hàm lượng giá trị nội khối và quy tắc công đoạn sản xuất. Theo đó, với mỗi loại hàng hóa, quy tắc xuất xứ đều áp dụng cho từng trường hợp, có thể là một, một số trong 3 loại trên, hoặc kết hợp 2, 3 loại trên. Đặc biệt, DN cần lưu ý, mỗi nước trong CPTPP đưa ra một biểu cam kết thuế riêng, nhưng hệ thống quy tắc xuất xứ trong CPTPP là thống nhất, áp dụng cho toàn bộ các nước thành viên CPTPP.

Lưu ý quy tắc chuyển đổi mã hàng hóa (CTC)

Quy tắc này còn gọi là chuyển đổi mã HS, yêu cầu các nguyên liệu không có xuất xứ phải trải qua quá trình sản xuất trong nội khối CPTPP ở mức đủ làm chuyển đổi bản chất của chúng. Quy trình này phải đủ để làm thay đổi mã HS của nguyên liệu ban đầu, để tạo ra sản phẩm cuối cùng có mã HS khác.

Tạo điều kiện thuận lợi cho DN xuất khẩu sang thị trường CPTPP

Theo đó, yêu cầu chuyển đổi hàng hóa trong CPTPP bao gồm 3 cấp độ khác nhau: Chuyển đổi chương; chuyển đổi nhóm; chuyển đổi phân nhóm. Trong CPTPP, nhiều mã HS có quy tắc, nhưng đối với hàng hóa có nguyên liệu không có xuất xứ mà không đáp ứng được quy tắc chuyển đổi mã HS như quy định vẫn được coi là có xuất xứ nếu giá trị của nguyên liệu không có xuất xứ chỉ chiếm tỷ lệ không đáng kể (không vượt quá 10% giá trị của hàng hóa). Tuy nhiên, quy định này không áp dụng đối với các sản phẩm dệt may và với một số mặt hàng được quy định cụ thể trong Hiệp định.

Về quy tắc công đoạn chế biến, yêu cầu hàng hóa có một phần xuất xứ ngoài CPTPP để được coi là “có xuất xứ CPTPP” thì phải trải qua một công đoạn sản xuất nhất định, làm thay đổi cơ bản bản chất của hàng hóa tại các nước CPTPP. Cụ thể, trong CPTPP, quy tắc này được quy định chủ yếu cho các loại hàng hóa mà việc sử dụng quy tắc về hàm lượng khu vực hoặc chuyển đổi mã HS quá phức tạp, hoặc không thể áp dụng được.

CPTPP cũng quy định quy tắc riêng cho từng sản phẩm, quy tắc riêng này có thể chỉ bao gồm quy tắc cụ thể, cũng có những trường hợp gồm nhiều quy tắc, cho phép DN lựa chọn quy tắc nào phù hợp nhất với mình. Phổ biến là các trường hợp cho phép sử dụng đồng thời các quy tắc RVC (quy tắc hàm lượng giá trị khu vực) và quy chắc chuyển đổi mã HS. Do đó, tùy thuộc vào quy tắc xuất xứ của CPTPP đối với từng mã sản phẩm DN sẽ xác định quy tắc áp dụng cho từng sản phẩm cụ thể là gì, gồm một quy tắc hay có thể lựa chọn nhiều quy tắc.

Về thủ tục tự chứng nhận xuất xứ, CPTPP yêu cầu áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ, trong đó đối tượng được tự chứng nhận xuất xứ bao gồm cả người nhập khẩu, người xuất khẩu và người sản xuất. Đây là cơ chế chứng nhận xuất xứ rất mới đối với Việt Nam, bởi hiện tại, các DN Việt Nam vẫn phải xin chứng nhận xuất xứ tại một cơ quan có thẩm quyền cho nhà nước chỉ định (Bộ Công Thương, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam). Hiện, Việt Nam mới chỉ đang bắt đầu đưa vào thí điểm một số trường hợp tự chứng nhận xuất xứ trong ASEAN.

Cơ chế tự chứng nhận xuất xứ của CPTPP được đánh giá là cơ chế linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho DN trong quá trình xuất khẩu. Tuy nhiên, CPTPP không bắt buộc Việt Nam phải áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ ngay sau khi hiệp định có hiệu lực.