Nghệ sĩ Mạc Can: 'Có ít ăn ít, không có thì ăn cơm với chuối'

Người 'hát xiệc' trên sông và một đời rong ruổi

Câu chuyện của nghệ sĩ Mạc Can bắt đầu từ năm 1945, khi ông được sinh ra ngay trên chiếc ghe hát là phương tiện kiếm sống của cả gia đình. Cha của Mạc Can là ảo thuật gia Lê Văn Quý, thuộc hàng quái kiệt thời bấy giờ. Tuổi thơ của nam nghệ sĩ là những ngày lênh đênh trên sông nước Mỹ Tho và các tỉnh miền Tây để đi “hát xiệc” (từ cũ chỉ các buổi diễn tạp kỹ, bao gồm hát và xiệc (cả xiếc và ảo thuật) cùng cha mẹ.

Ông ngày đó cũng đã tham gia trình diễn một số màn ảo thuật, trong đó có màn phóng dao mà sau này diễn viên Đất phương Nam đưa vào tiểu thuyết Tấm ván phóng dao của mình.Những năm 1960, do đời sống người dân khó khăn nên gánh xiệc của gia đình ông không có khán giả.

Mạc Can rời quê lên Sài Gòn, xin tham gia biểu diễn hài ảo thuật ở các chương trình để giúp vui, cũng như để “câu giờ” trong lúc các rạp chiếu chờ người mang bản phim đến. Ông nói vì mình không có được vóc dáng to cao như những ảo thuật gia khác, nên khó “hớp hồn” khán giả.

Vì vậy Mạc Can chọn hướng diễn hài ảo thuật để phù hợp. Những tiết mục của nam nghệ sĩ thường có yếu tố kịch tính, lâu lâu để lộ ra giống như mình bị “bể mánh” trên sân khấu để tạo tiếng cười cho người xem. Ông bảo: “Cái này hổng phải mình phá nghề ảo thuật, mà đây được gọi là xiệc hài.

Tuy nhiên, tôi không bao giờ lấy tiết mục của bạn bè để bật mí ra như vậy, mà chỉ toàn lấy tiết mục của chính mình, để không làm phiền đến ai".

Tiết lộ về thu nhập thời điểm đó, nam nghệ sĩ nói: ”Lương bổng với tôi xưa giờ không quan trọng lắm, vì tôi ăn đạm bạc, uống thì chỉ cần trà đá thôi, nên không có đòi hỏi gì nhiều, cũng không có nhu cầu gì lớn nên rất dễ sống”. Một trong những vở kịch ấn tượng của Mạc Can trong chương trình Trong nhà ngoài phố là vở Cục gạch của ai, với sự tham gia của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như: Hồng Vân, Quang Đại, Lê Vũ Cầu, Anh Thư, Thanh Sơn, Phi Phụng,...

Ông kể thời kỳ này chương trình được rất nhiều khán giả yêu thích nên chỉ cần xuất hiện là hôm sau ra chợ sẽ được bà con tiểu thương nhận ra ngay. Cho đến bây giờ, nghệ sĩ Mạc Can vẫn xem Thế Ngữ là một người thầy vì các kịch bản của ông thời đó được nam đạo diễn hiệu chỉnh và thêm thắt cho kịch tính hơn.

Việc tham gia chương trình

Trong nhà ngoài phố đã mở ra cho Mạc Can cơ hội đến với điện ảnh. Ông kể nhờ được xuất hiện trên ti vi mà sau đó, nam diễn viên được đạo diễn nổi tiếng Lê Hoàng Hoa mời vào một vai trong phim Ván bài lật ngửa. Vị đạo diễn nổi tiếng cần một diễn viên có khả năng diễn trò ảo thuật chặt đầu người đặt lên dĩa và giả gái để hát vọng cổ.

Và phân đoạn có sự xuất hiện của nghệ sĩ Mạc Can trong tập 1 của phim với thời lượng khoảng 1 phút. Ông hóm hỉnh cho biết khi xem phim, khán giả phải thật sự chú ý, nếu có làm rơi đồ thì cũng không được rời màn hình vì sẽ bỏ lỡ cảnh có sự xuất hiện của ông.

Dù xuất hiện thoáng qua nhưng Mạc Can nói mình cảm thấy “rất oai” khi được xuất hiện trong bộ phim kinh điển của điện ảnh Việt Nam. Ngoài bộ phim Ván bài lật ngửa, nghệ sĩ Mạc Can còn xuất hiện trong nhiều bộ phim điện ảnh nổi tiếng như Áo lụa Hà Đông, Xích lô, Khi đàn ông có bầu...

'Không tiếc nuối và chưa từng có ý định bỏ nghề'

Cải ơi là phim truyền hình dài 90 phút của đạo diễn Phương Điền mà nghệ sĩ Mạc Can đảm nhận vai chính. Ông vào vai ông Tư Đèo bán kẹo kéo ở những gánh hát miền quê, bị lạc mất đứa con gái tên Cải. Bộ phim đã từng lấy nước mắt của không ít khán giả và cả bản thân Mạc Can.

Ông kể trong phim có cảnh ông Tư Đèo dẫn trâu ra sông tắm được thực hiện ở một cánh đồng ở Long An. Trong lúc diễn, nam nghệ sĩ bị trâu giẫm vô chân. Cũng may lúc đó ông đang đứng dưới sông, nhờ có sình nên chân không bị nặng nhưng vẫn đau đến mức rơm rớm nước mắt.

Nam nghệ sĩ cố nhịn đau để diễn cho xong cảnh quay, đến khi hoàn thành thì mới phát hiện chân mình bị chảy máu và sưng lên. Vì quá yêu nghề nên chuyện bị tai nạn trên phim trường với nghệ sĩ Mạc Can không phải là hiếm. Mạc Can kể trong lúc tham gia phim cổ tích Hoàng tử cứu mẹ, ông vào vai mụ phù thủy và từng bị trúng gió vì quay phân đoạn bay trên bầu trời.

Nghệ sĩ Mạc Can còn nổi tiếng ở vai trò viết sách. Và một trong những tác phẩm thành công nhất của ông đó là tiểu thuyết Tấm ván phóng dao. Ông cho biết bản thân chưa bao giờ nghĩ tác phẩm này sẽ được in thành sách. Lúc nhà văn Hồ Anh Thái gọi điện thông báo về việc in tác phẩm và đăng ký tham gia cuộc thi viết tiểu thuyết của Hội Nhà văn, Mạc Can đang chạy xe trên đường.

Nghe tin, ông mừng đến mức tấp xe vào lề và khóc ngon lành. Và bất ngờ hơn nữa khi tác phẩm này sau đó lại nhận được giải A cuộc thi viết tiểu thuyết năm 2005 của Hội Nhà văn. Trong lần ra Hà Nội nhận giải, ông đã trích 20 triệu đồng trong 50 triệu tiền thưởng của mình để tặng cho các bạn sinh viên nghèo, hỗ trợ kinh phí mua bút mực.

Giải thích về hành động này, ông nói vì mình ít học quá nên muốn các bạn sinh viên có thể học thêm dùm. Tấm lòng của nghệ sĩ Mạc Can đã khiến cho MC Mai Anh không giấu được sự xúc động.Gắn bó cả đời với nghệ thuật, từ hát xiệc, diễn viên, ký giả kịch trường đến sáng tác kịch bản, viết văn… nhưng ở tuổi 75, gia tài lớn nhất của nghệ sĩ Mạc Can là những vai diễn, những tác phẩm để lại cho đời. Ông vẫn sống một mình và có hoàn cảnh khó khăn.

Khi MC hỏi liệu có tiếc nuối không khi trót làm nghệ sĩ, Mạc Can khẳng định bản thân không tiếc nuối và chưa từng có ý định bỏ nghề vì ông sợ những khán giả yêu mến mình sẽ buồn. Hiện tại, Mạc Can vẫn sống nhờ vào việc đi diễn và viết lách. “Kiếm được nhiều thì ăn nhiều, ít thì ăn ít, ít hơn nữa thì ăn cơm với chuối cũng đâu có sao”, nam nghệ sĩ nói.