Chuyên gia hiến kế khắc phục tình trạng đấu thầu kém cạnh tranh, bài học từ các gói thầu Nghe Nhìn Toàn Cầu [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, loạt bài phản ánh về thực trạng đấu thầu qua trường hợp của Công ty TNHH Nghe Nhìn Toàn Cầu đã chỉ ra nhiều vấn đề đáng quan tâm trong công tác mua sắm công. Tình trạng cạnh tranh bị hạn chế do lỗi kỹ thuật, hiện tượng "độc diễn", tỷ lệ tiết kiệm thấp đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và thực thi pháp luật về đấu thầu.

Tổng kết các vấn đề nổi cộm

Qua phân tích hồ sơ các gói thầu, có thể nhận diện các vấn đề chính ảnh hưởng đến tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế:

Thứ nhất, tính cạnh tranh bị triệt tiêu do sai sót kỹ thuật của nhà thầu. Trường hợp tại Gói thầu số 08 (Vĩnh Long), việc đối thủ bị loại do sai sót trong bảo đảm dự thầu đã dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm 3,36%.

Thứ hai, hiện tượng thiếu cạnh tranh tại nhiều gói thầu quy mô lớn (Hậu Giang, TP HCM), khi chỉ có duy nhất một nhà thầu tham dự, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm thấp.

Thứ ba, hiện tượng nhà thầu "quen mặt" tại một số chủ đầu tư cụ thể (như tại Vĩnh Long), làm dấy lên nghi ngại về môi trường cạnh tranh không bình đẳng.

Thứ tư, sự trùng hợp trong mối quan hệ giữa nhà thầu và một số đơn vị tư vấn, đòi hỏi sự giám sát về tính khách quan.

Đối chiếu với khung pháp lý hiện hành

Hệ thống pháp luật về đấu thầu đã được hoàn thiện với Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15. Cùng với đó là các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, tạo ra khung pháp lý chặt chẽ hơn để xử lý các vấn đề trên.

Trao đổi về vấn đề sai sót trong hồ sơ dự thầu dẫn đến loại bỏ cạnh tranh, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TP HCM, cho biết: "Luật Đấu thầu và các văn bản hướng dẫn quy định rất chặt chẽ về tính hợp lệ của Hồ sơ dự thầu (HSDT), đặc biệt là Bảo đảm dự thầu. Việc Bên mời thầu loại nhà thầu do sai sót kỹ thuật cơ bản là tuân thủ quy định. Tuy nhiên, nếu tình trạng này lặp lại thường xuyên, khiến các gói thầu mất đi tính cạnh tranh, cần phải xem xét ở góc độ rộng hơn."

Luật sư Hương phân tích thêm về trách nhiệm của các bên: "Các nhà thầu cần nâng cao tính chuyên nghiệp, tránh mắc các lỗi cơ bản. Đồng thời, các cơ quan quản lý cần xem xét liệu có hiện tượng nhà thầu cố tình tham gia với hồ sơ sai sót để đóng vai trò 'quân xanh' hay không. Đây là hành vi thông thầu bị nghiêm cấm theo Điều 16 Luật Đấu thầu. Nếu phát hiện, cần xử lý nghiêm theo quy định tại Nghị định 214/2025/NĐ-CP."

Liên quan đến hiện tượng "độc diễn", Luật sư Hương nhấn mạnh: "Nếu HSMT có dấu hiệu 'cài cắm' tiêu chí, dẫn đến hạn chế sự tham gia của nhà thầu, đó là vi phạm nghiêm trọng. Trách nhiệm thuộc về đơn vị lập, thẩm định và phê duyệt HSMT. Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để kịp thời phát hiện và chấn chỉnh."

Góc nhìn từ chuyên gia đấu thầu

Nhận định về thực trạng tỷ lệ tiết kiệm thấp và hiện tượng nhà thầu "quen mặt", chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang phân tích: "Tỷ lệ tiết kiệm là một trong những thước đo hiệu quả kinh tế của gói thầu. Mức tiết kiệm 3,36% tại gói thầu gần 19 tỷ đồng là con số đáng suy ngẫm. Nó cho thấy sự thiếu vắng của áp lực cạnh tranh về giá."

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang kiến nghị các giải pháp để tăng cường tính cạnh tranh: "Để khắc phục tình trạng này, việc xây dựng giá gói thầu và lập HSMT là then chốt. Các chủ đầu tư cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn tại Thông tư 79/2025/TT-BTC về việc khảo sát giá thị trường, đảm bảo giá gói thầu được phê duyệt là phù hợp, tránh tình trạng 'đội giá' ngay từ đầu."

Ông Giang cũng nhấn mạnh vai trò của công khai thông tin: "Việc công khai đầy đủ, kịp thời các tài liệu quan trọng, bao gồm cả báo cáo đánh giá HSDT chi tiết, sẽ giúp cộng đồng doanh nghiệp và người dân cùng giám sát. Điều này sẽ hạn chế các hiện tượng tiêu cực như 'sân nhà' hay mối quan hệ thiếu khách quan giữa nhà thầu và đơn vị tư vấn."

Hoạt động đấu thầu hiệu quả là yếu tố sống còn để đảm bảo nguồn lực công được sử dụng một cách hợp lý, tiết kiệm. Những bất cập trong đấu thầu mua sắm thiết bị không chỉ gây lãng phí ngân sách mà còn ảnh hưởng đến chất lượng cơ sở vật chất phục vụ xã hội.

Để thị trường đấu thầu thực sự cạnh tranh, công bằng và minh bạch, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát, thanh tra và xử lý vi phạm. Đồng thời, các chủ đầu tư, bên mời thầu, đơn vị tư vấn và chính các nhà thầu cần nâng cao tính chuyên nghiệp, trách nhiệm giải trình và tuân thủ tuyệt đối các quy định của pháp luật. Chỉ khi đó, hoạt động đấu thầu mới thực sự phát huy được vai trò tích cực của mình./.