Chuyên gia đấu thầu: Làm sao để ngăn chặn tình trạng kê khai khống năng lực và cài cắm tiêu chí?

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, những vấn đề được phản ánh qua hồ sơ đấu thầu của Công ty TNHH MTV Đồ gỗ Nội thất Vạn Đạt không chỉ là trường hợp cá biệt mà còn phản ánh những bất cập trong thực tiễn hoạt động đấu thầu hiện nay. Đó là tình trạng "nhà thầu quen mặt", nghi vấn về tính trung thực khi kê khai E-HSDT, và việc sử dụng các tiêu chí kỹ thuật có thể làm hạn chế cạnh tranh. Để làm rõ hơn các vấn đề này dưới góc độ pháp lý và chuyên môn, Báo Tri thức và Cuộc sống đã tham vấn ý kiến của các chuyên gia.

Đối chiếu quy định pháp luật hiện hành

Các vấn đề này cần được xem xét dựa trên các quy định của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2024), được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15; cùng các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC.

Luật sư Nguyễn Thị Hương: Cần xác minh và xử lý nghiêm hành vi cung cấp thông tin không trung thực

Trao đổi về trường hợp nhà thầu kê khai đáp ứng yêu cầu nhưng không cung cấp được tài liệu đối chiếu, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) phân tích:

"Tính trung thực là nguyên tắc nền tảng trong hoạt động đấu thầu. Điều 16 của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rõ các hành vi bị cấm, trong đó khoản 4 xác định hành vi 'Gian lận' bao gồm việc cố ý cung cấp các thông tin không trung thực trong hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư."

Luật sư Hương nhấn mạnh vai trò và trách nhiệm của Chủ đầu tư và Bên mời thầu trong việc thẩm định năng lực thực sự của nhà thầu, đặc biệt là giai đoạn sau khi mở thầu và trong quá trình thương thảo.

"Mặc dù đấu thầu qua mạng dựa trên nguyên tắc nhà thầu tự kê khai và chịu trách nhiệm, nhưng giai đoạn đối chiếu tài liệu là bắt buộc. Nếu nhà thầu không chứng minh được những gì đã kê khai, đây không chỉ là cơ sở để loại nhà thầu khỏi gói thầu đó, mà còn là dấu hiệu của hành vi vi phạm pháp luật. Nếu tình trạng này lặp lại, hoặc có đủ căn cứ xác định nhà thầu cố ý kê khai sai sự thật, các cơ quan có thẩm quyền cần xem xét áp dụng các chế tài nghiêm khắc hơn, bao gồm cả việc cấm tham gia hoạt động đấu thầu theo quy định," Luật sư Hương nhận định.

Bà cũng cho rằng, việc các CĐT/BMT nương nhẹ hoặc bỏ qua các trường hợp này sẽ tạo tiền lệ xấu, làm giảm tính răn đe và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính minh bạch của thị trường đấu thầu.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang: E-HSMT phải đảm bảo cạnh tranh, tránh "cài cắm" tiêu chí

Liên quan đến việc xây dựng E-HSMT và các "rào cản kỹ thuật" có thể loại bỏ nhà thầu giá thấp một cách không công bằng, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang đưa ra quan điểm:

"Mục tiêu của đấu thầu là lựa chọn được nhà thầu tốt nhất với chi phí hợp lý nhất. Việc xây dựng E-HSMT phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật. E-HSMT không được đưa ra các yêu cầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng."

Phân tích về trường hợp sử dụng thang điểm kỹ thuật, đặc biệt là đặt ra mức điểm tối thiểu, ông Giang cho biết: "Việc thiết lập thang điểm và điểm tối thiểu phải phù hợp với yêu cầu kỹ thuật và quy mô của gói thầu. Nếu việc rút ngắn tiến độ không phải là yếu tố cốt lõi của gói thầu, việc đặt điểm tối thiểu cao có thể vô tình hoặc cố ý loại bỏ nhà thầu có giá tốt nhất."

"Điều này đi ngược lại tinh thần của các quy định mới, bao gồm Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, vốn hướng tới việc chuẩn hóa hồ sơ mời thầu và tăng cường cạnh tranh. Các CĐT/BMT cần giải trình rõ ràng về cơ sở khoa học và thực tiễn khi xây dựng các tiêu chí này, tránh việc sử dụng các tiêu chí kỹ thuật để chi phối kết quả lựa chọn nhà thầu một cách thiếu khách quan," chuyên gia Giang nhấn mạnh.

Những phân tích về hoạt động đấu thầu, qua trường hợp của Nội thất Vạn Đạt và các bên liên quan, nhằm phản ánh thực tiễn và đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành. Để hoạt động đấu thầu thực sự hiệu quả, góp phần tiết kiệm ngân sách nhà nước và lựa chọn được nhà thầu xứng đáng, cần có sự vào cuộc đồng bộ.

Chủ đầu tư và Bên mời thầu cần nâng cao trách nhiệm giải trình, đảm bảo tính khách quan, trung thực trong suốt quá trình lựa chọn nhà thầu. Các nhà thầu cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về tính trung thực trong kê khai hồ sơ, nâng cao năng lực thực sự.

Sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý nhà nước và sự phản ánh khách quan từ báo chí là cần thiết để thị trường đấu thầu thực sự cạnh tranh, công bằng, minh bạch và mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất./.