'Bức tường' thuế quan của ông Trump lung lay và nỗi lo bao trùm toàn cầu

Doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế lo ngại chuỗi cung ứng toàn cầu có thể bị xáo trộn mạnh nếu những hàng rào thuế được tháo dỡ hoặc thay đổi đột ngột.

Gam màu xám của nền kinh tế số 1

Tuần qua, bức tranh kinh tế thế giới hiện lên với gam màu xám. Dữ liệu mới từ Mỹ cho thấy niềm tin tiêu dùng lao dốc, báo cáo việc làm then chốt bị gián đoạn vì đóng cửa chính phủ, trong khi những quyết sách thuế quan và bảo hộ dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục gieo lo lắng cho chuỗi thương mại toàn cầu.

Thói quen thị trường phản ứng với dữ liệu nhường chỗ cho cơ chế mới là phản ứng với chính sách. Mỗi quyết định từ Washington giờ đây có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền trên khắp các sàn giao dịch và cả nền sản xuất toàn cầu.

Khảo sát của Đại học Michigan công bố đầu tháng 11 cho thấy, chỉ số niềm tin tiêu dùng (Consumer Sentiment Index) giảm xuống 50,3 điểm, từ mức 53,6 điểm của tháng 10 - mức thấp nhất kể từ giữa năm 2022. Con số này phản ánh sự lo ngại trải rộng trong các nhóm thu nhập. Người dân bớt lạc quan về thu nhập tương lai, thận trọng hơn trong chi tiêu và hoài nghi về chính sách điều hành.

Nguyên nhân trực tiếp được chỉ ra là cuộc đóng cửa chính phủ kéo dài khiến các chương trình của chính phủ Mỹ bị đình trệ, dữ liệu kinh tế then chốt không được công bố đầy đủ, niềm tin vào năng lực điều hành sụt giảm. Những diễn biến này không chỉ là số liệu, chúng báo hiệu sự giảm tốc trong động lực tiêu dùng nội địa của nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Tác động của việc chính phủ đóng cửa tác động nhiều mặt. Bộ Lao động Mỹ thông báo không thể công bố báo cáo việc làm tháng 10. Đây là lần thứ hai liên tiếp báo cáo việc làm lớn bị trì hoãn do đóng cửa cơ quan thống kê liên bang.

Việc thiếu các con số chính thức này khiến Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách quốc tế phải dựa vào dữ liệu tư nhân hoặc ước tính. Điều này tạo biên độ sai số lớn hơn và tăng độ bất ổn trong dự báo chính sách tiền tệ. Trong bối cảnh đó, mọi quyết định về lãi suất hay bình ổn thị trường đều phải tính tới yếu tố thông tin không đầy đủ.

Nỗi lo bao trùm toàn cầu

Trong khi nền kinh tế Mỹ đối mặt sức ép nội tại, chính sách thuế quan dưới thời ông Trump tiếp tục là tâm điểm tranh cãi toàn cầu.

Tòa án Tối cao Mỹ gần đây thẩm vấn gay gắt tính hợp pháp của các sắc thuế áp theo Đạo luật Quyền lực kinh tế khẩn cấp quốc tế (IEEPA). Diễn biến trên làm tăng rủi ro pháp lý cho các biện pháp thuế hiện hành và gánh nặng cho các doanh nghiệp đang cố tính toán chi phí tương lai.

Nếu tòa án ra phán quyết bác bỏ cơ sở pháp lý, hậu quả có thể kéo theo việc thay đổi chế tài, hoàn thuế phức tạp và sự đảo lộn trong thương mại quốc tế. Sự kiện này chuyển một vấn đề kinh tế thuần túy thành câu chuyện về quyền lực điều hành và thị trường toàn cầu đang theo dõi sát sao.

Cú sốc chính sách xuất hiện cùng lúc với dấu hiệu yếu của thương mại toàn cầu. Số liệu hải quan Trung Quốc cho thấy xuất khẩu tháng 10 có tháng sụt giảm mạnh nhất kể từ đầu năm. Điều này phản ánh nhu cầu bên ngoài chững lại khi các nhà mua lớn như Mỹ thắt chặt chi tiêu hoặc chịu chi phí thuế cao hơn.

Ở Nhật Bản, khảo sát của các nhà kinh tế cho thấy khả năng nền kinh tế quý III co lại theo ước tính trung vị là mức giảm theo năm hoá gần 2,5%. Tình hình cảnh báo về việc chuỗi cung ứng và xuất khẩu có thể bị ảnh hưởng trực tiếp bởi chính sách thuế của Mỹ. Những dấu hiệu này khiến triển vọng tăng trưởng ở các nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu trở nên mong manh hơn.

Phản ứng của thị trường trong tuần qua là sự dịch chuyển sang phòng thủ. Đồng USD đã trải qua tuần giảm so với rổ tiền tệ. Nhà đầu tư cân nhắc rủi ro tăng trưởng so với rủi ro lạm phát, cổ phiếu công nghệ chịu áp lực và ghi nhận tuần giảm đáng kể. Reuters nhận định Nasdaq có tuần tệ nhất kể từ tháng 4 trong chuỗi biến động gần đây.

Trong khi đó, vàng - vốn là kênh trú ẩn truyền thống - ghi nhận mức tăng do nhu cầu an toàn gia tăng và dự báo lãi suất hạ dần của Fed khi dữ liệu việc làm thiếu vắng. Ở phiên cuối tuần trước, giá vàng giao ngay tăng 0,7% lên 4.005,21 USD/ounce, trong khi hợp đồng vàng tương lai Mỹ giao tháng 12 tăng 0,5%, chốt phiên ở mức 4.009,80 USD/ounce.

Các diễn biến tài chính này không phải là phản ứng tức thời với một con số kinh tế, mà là phản ứng tích hợp trước một loạt rủi ro chính sách khó đoán từ Washington.

Hiện, nhiều chuyên gia kinh tế sử dụng thuật ngữ “Trumpflation” để mô tả áp lực lạm phát kết hợp từ việc gia tăng chi tiêu công và chính sách thuế quan. Ước tính của Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) và các cơ quan phân tích độc lập cho thấy thâm hụt tài khoá của Mỹ ở mức nhiều trăm tỷ tới hơn một nghìn tỷ USD trong năm tài khoá gần đây.

Họ đưa ra thông điệp rằng tăng chi tiêu trong khi áp thuế có thể tạo ra áp lực kép, vừa thúc đẩy lạm phát trong nước đồng thời làm tổn thương cạnh tranh xuất khẩu. Khi đó, dòng vốn có thể chọn nơi trú ẩn an toàn hơn, khiến các thị trường mới nổi đối mặt với nguy cơ rút vốn tức thời.

Reuters đặt vấn đề khi chính sách kinh tế song hành mục đích khác, câu hỏi quan trọng nhất không còn là “liệu có suy thoái hay không” mà là “mức độ bất ổn sẽ kéo dài bao lâu và ảnh hưởng đến niềm tin toàn cầu tới mức nào”.

Thị trường, doanh nghiệp và người tiêu dùng giờ bị buộc phải lập kịch bản trong thế giới nơi các quyết sách thuế, tòa án và đóng cửa chính phủ cùng lúc định hình triển vọng kinh tế.

Với mọi con số, từ chỉ số niềm tin tiêu dùng tới dữ liệu thương mại đều đang nghiêng về phía thận trọng, thông điệp gửi tới các nhà hoạch định chính sách toàn cầu là ổn định chính sách, ngăn chặn điều chỉnh hỗn loạn có thể xảy ra.