Bác sĩ phát hiện bệnh lây qua đường tình dục hiếm gặp thế nào?

Trong lần nhuộm soi dịch niệu đạo của một nam bệnh nhân, các bác sĩ Bệnh viện Da liễu TP.HCM thấy hình dạng song cầu trùng tương tự lậu nên gửi xét nghiệm sinh học phân tử tại Viện Pasteur TP.HCM. Từ đây, chùm ca bệnh viêm niệu đạo do não mô cầu lần đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam.

Phát hiện 21 bệnh nhân trong 17 tháng

Bác sĩ chuyên khoa II Bùi Mạnh Hà, quyền điều hành, Phó trưởng khoa Lâm sàng 3, Bệnh viện Da liễu TP.HCM, cho biết các nghiên cứu và dịch tễ của nhóm người mắc viêm niệu đạo do não mô cầu đang tiếp tục được điều tra.

Đây là bệnh lây truyền qua đường tình dục hiếm gặp, lần đầu tiên ghi nhận chùm ca bệnh với số lượng lớn, đáng báo động tại TP.HCM.

Trước đó, đơn vị này tiếp nhận một người đàn ông khám đến khám trong tình trạng tiết dịch niệu đạo mủ ở niệu đạo, tiểu buốt, tiểu rắt…, tương tự lậu. Tình cờ, Bệnh viện Da liễu TP.HCM đang phối hợp thực hiện nghiên cứu với Bệnh viện Da liễu Trung ương (Hà Nội) về khả năng kháng thuốc trong điều trị lậu (viêm niệu đạo do xoắn khuẩn Neisseria gonorrhoea gây ra). Dịch niệu đạo của nam bệnh nhân này được nhuộm soi để làm kháng sinh đồ.

Hình ảnh nhuộm soi cho thấy song cầu khuẩn giống vi khuẩn gây bệnh lậu. Các nhân viên khoa Xét nghiệm thực hiện tiếp công đoạn cấy vi khuẩn để xác định chính xác Neisseria gonorrhoea. Nếu đúng là song cầu khuẩn gây bệnh lậu, chúng sẽ được kháng sinh đồ để các bác sĩ nghiên cứu.

"Tuy nhiên, sự cảnh giác cao độ của khoa Xét nghiệm đã mang đến điều khiến chúng tôi bất ngờ. Trong qua trình cấy, nhìn hình ảnh song cầu trùng, ai cũng nghĩ vi khuẩn lậu, nhưng cấy ra lại thấy có đặc điểm bất thường, không phù hợp với bệnh lậu. Chúng tôi lập tức gửi mẫu này sang Viện Pasteur TP.HCM để định danh", bác sĩ Hà kể lại.

Tại đây, kết quả xét nghiệm bằng kỹ thuật sinh học phân tử cho thấy song cầu trùng trong dịch niệu đạo của bệnh nhân không phải vi khuẩn lậu. “Kết quả cho thấy nó là vi khuẩn Neisseria meningitidis gây bệnh não mô cầu”, bác sĩ Hà nói.

Từ đây, tất cả bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Da liễu TP.HCM với triệu chứng tương tự bệnh lậu đều được lấy mẫu dịch niệu đạo để nhuộm soi tìm vi khuẩn gây bệnh não mô cầu.

Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Thanh Thơ, Phó khoa Lâm sàng 3, Bệnh viện Da liễu TP.HCM, cho biết trong thời gian từ 2/2019 đến tháng 9/2020, tổng cộng 21 trường hợp mắc viêm niệu đạo do não mô cầu được ghi nhận.

Nhóm tuổi của các bệnh nhân này 20-40. Đa số bệnh nhân là nam nhân viên và công nhân, sống độc thân. Họ quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM) qua đường hậu môn, miệng là chủ yếu. Ngoài ra, một số người quan hệ với nữ nhân viên massage. Các bệnh nhân được ghi nhận đều có trên 2 bạn tình.

Thời gian khởi phát bệnh nhanh nhất của những người này là 2 ngày, chậm nhất khoảng một tuần. Đa số bệnh nhân nhập viện trong tình trạng tiết dịch niệu đạo, tiểu khó và các biểu hiện tương tự bệnh lậu.

Sau khi được điều trị với kháng sinh, thời gian khỏi bệnh của những trường hợp này chỉ khoảng 3 ngày, chậm nhất là một tuần. Tuy nhiên, theo ghi nhận của các bác sĩ, một trường hợp tái phát bệnh do có bạn tình mới.

Nhóm bệnh mới xuất hiện ở Việt Nam

Trước đó, tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Trọng Hào, Giám đốc Bệnh viện Da liễu TP.HCM, cho biết khi phát hiện trường hợp đầu tiên, Bệnh viện Da liễu đã lập tức báo cáo và hội chẩn Viện Pasteur TP.HCM để điều tra chùm ca bệnh và con đường lây nhiễm.

“Điều này cho thấy khuynh hướng tình dục của các bệnh nhân đã thay đổi nhiều, hình thức quan hệ không truyền thống gia tăng. Điều đó tạo ra thách thức lớn trong chuyên ngành da liễu. Chúng tôi đang phối hợp Viện Pasteur TP.HCM điều tra các nhóm bệnh nhân và sẽ có báo cáo sớm nhất về Sở Y tế TP.HCM. Đây là tình trạng mang tính thời sự bởi viêm niệu đạo do não mô cầu thường chỉ lưu hành ở các ca bệnh lẻ tẻ, hiếm khi xuất hiện hàng loạt hay bùng phát thành dịch", tiến sĩ Hào cho biết.

Theo bác sĩ Bùi Mạnh Hà, đây là nhóm bệnh mới được ghi nhận tại Việt Nam, song trên thế giới đã phổ biến từ khá lâu. Ở Mỹ, các trường hợp lẻ tẻ cũng được báo cáo cách đây vài năm. Một vài đợt bùng phát dịch nhỏ cũng được ghi nhận, nhiều nhất là trong cộng đồng MSM. Châu Âu cũng có các báo cáo tương tự. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) ghi nhận các bệnh nhân này đa số thuộc nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam.

Theo Phó trưởng khoa Lâm sàng 3, quy trình tiếp nhận các ca mắc viêm niệu đạo do não mô cầu tương tự bệnh lây nhiễm qua đường tình dục khác. Họ được điều tra dịch tễ, tư vấn và điều trị theo phác đồ với kháng sinh. Các bác sĩ tư vấn, cảnh báo cho họ về khả năng lây nhiễm chéo nếu không sử dụng biện pháp phòng ngừa khi quan hệ tình dục.

“Viêm niệu đạo do não mô cầu gây ra bởi vi khuẩn cùng họ với song cầu khuẩn lậu, có khả năng tạo ra các đợt dịch, lây nhiễm chéo nếu không được phát hiện sớm và ngăn chặn kịp thời. Bệnh viện đã báo cáo số liệu về Sở Y tế TP.HCM, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM để điều tra chuyên sâu dịch tễ học và có hướng chỉ đạo cho bệnh viện. Hiện tất cả bệnh nhân đều được theo dõi, tư vấn, liên lạc. Viện Pasteur TP.HCM đang phối hợp điều tra do liên quan sức khỏe cộng đồng", bác sĩ Hà nói.

Về điều trị, bác sĩ Hà cho biết nghiên cứu về tính nhạy cảm kháng sinh của vi khuẩn Neisseria meningitidis chưa được tiến hành do bệnh mới. Theo y văn, khả năng đáp ứng điều trị với kháng sinh tương đối tốt vì bệnh này tương tự viêm niệu dạo do lậu.

Ai có nguy cơ cao mắc bệnh?

Theo bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Thanh Thơ, Phó khoa Lâm sàng 3, Bệnh viện Da liễu TP.HCM, Neisseria meningitidis gây bệnh não mô cầu là loại song cầu khuẩn gram âm, thường cư trú ở vùng mũi họng.

Loại vi khuẩn này hiếm khi lây nhiễm qua đường niệu sinh dục. Khi được phân lập từ dịch cấy niệu đạo, tỷ lệ tìm thấy khuẩn này chỉ khoảng 0,1-0,7%.

Neisseria meningitidis sống ở vùng mũi họng trong khoảng 11% người lành, có thể gây ra bệnh não mô cầu xâm lấn (IMD), bao gồm cả viêm màng não do vi khuẩn và nhiễm trùng huyết.

Ở nhóm người 15-19 tuổi, tỷ lệ vận chuyển vi khuẩn qua đường mũi họng được báo cáo là 25%. Tại các phòng khám bệnh lây truyền qua đường tình dục, tỷ lệ này ở nhóm MSM là 43%.

Đàn ông quan hệ tình dục bằng miệng (nhóm nghiên cứu) từ các đối tác nhiễm Neisseria meningitidis trong vòm họng có thể bị lây vi khuẩn qua niệu đạo. Khi nhuộm gram dịch tiết niệu đạo, chúng có thể bị xác định nhầm là Neisseria gonorrhoeae - tác nhân gây bệnh lây truyền qua đường tình dục phổ biến hơn, bởi cả hai đều hiện diện dưới dạng song cầu khuẩn gram âm nội bào.

Trong hai thập kỷ qua, nhiều đợt bùng phát dịch bệnh viêm màng não mô cầu xâm nhập trên khắp Bắc Mỹ và châu Âu ở những người đàn ông quan hệ tình dục đồng giới.

Chúng có thể phát triển trong môi trường kỵ khí như vùng niệu sinh dục, hậu môn, trực tràng. Điều này ảnh hưởng đến việc quản lý sức khỏe cộng đồng và lâm sàng của những bệnh nhân, người tiếp xúc gần.

Để phòng ngừa căn bệnh hiếm gặp này, bác sĩ Bùi Mạnh Hà khuyến cáo nam giới có biểu hiện tiểu khó, tiết dịch niệu đạo, thậm chí là dấu hiệu mơ hồ như ngứa vùng sinh dục, hậu môn kèm quan hệ tình dục không an toàn trước đó, nên đi khám để được tầm soát, xét nghiệm sớm.

Bệnh ít gặp ở nữ giới do đặc biệt giải phẫu sinh lý khác biệt. Tuy nhiên, nếu người chồng hoặc bạn tình có biểu hiện trên, phụ nữ cũng nên đi khám.

Viêm niệu đạo do não mô cầu nếu không được điều trị sớm có thể gây nhiễm trùng ngược dòng lên bàng quang, tinh hoàn, viêm màng não. Khi quan hệ tình dục không an toàn, những bệnh nhân này tiếp tục lây nhiễm cho người khác, tạo thành ổ dịch. Hiện chưa có nghiên cứu khẳng định tác hại của viêm niệu đạo do não mô cầu đối với sức khỏe sinh sản nam giới.