Shark Tank "hứa 1 đằng, rót vốn 1 nẻo", liệu có đáng bị cười chê?

Báo Lao Động có cuộc trao đổi với ông Trần Bằng Việt – CEO tại Dong A Solutions về vấn đề này.

- Ông đánh giá thế nào về con số thực tế giải ngân chỉ có 21,3 tỉ đồng, quá thấp so với con số cam kết đầu tư 200 tỉ đồng trên Tivi?

“Có nhiều bạn cười chê khi đọc thống kê tỷ lệ giải ngân thực tế so với cam kết trên truyền hình. Cảm xúc ấy có phần thiên lệch về một phía. Có lẽ vì mọi người chưa nhận đủ thông tin.

Tôi xin cung cấp một vài góc nhìn cá nhân để hỗ trợ thêm cho quá trình nhận định của mọi người:

Trước tiên, nhờ mọi người nhắm mắt lại và giúp tôi hồi tưởng về 10 hay 20 doanh nghiệp khởi nghiệp tốt nhất ở Việt Nam trong 10 hay 20 năm qua. Họ là ai? Có ai trong số họ lên truyền hình hay không? Hãy hỏi chính bản thân bạn, nếu bạn có một dự án siêu ngon cơm, lời ngồn ngộn, bản thân bạn lại có năng lực và quan hệ cần thiết để làm cho nó thành công và thành công lớn thì bạn có cần phải lên truyền hình và có mong muốn lên truyền hình để móc hết ruột gan ra chia sẻ và cắn răng cho cá mập gặm hết phần thơm tho hay không?

Trả lời được những câu hỏi đó, tự bạn sẽ hiểu rằng: khi đã chọn lên truyền hình để gọi vốn thì các dự án hầu như đều chưa đủ tốt để thành công.

Nhưng dĩ nhiên, đó là từ khía cạnh của chủ dự án. Thế còn để được lên truyền hình thì các dự án đó cũng phải gần gần đủ để thành công. Các dự án ấy sẽ có được một vài khía cạnh tốt hay rất tốt bên cạnh một vài khía cạnh còn khiếm khuyết và cần được bổ sung hay bù đủ để có thể thành công. Có lẽ ban tổ chức của Shark Tank tin rằng quá trình tương tác trước, trong và sau việc lên truyền hình ấy sẽ giúp dự án thành công hơn.

- Nếu nhìn nhận thẳng, hạn chế của khởi nghiệp Việt Nam là gì thưa ông?

Thứ nhất, trong đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp, cả hai bên sẽ chỉ thành công khi mối quan tâm lớn nhất không phải là tiền mà là "liệu chừng nhà đầu tư (hay hệ sinh thái của nhà đầu tư) có thể tạo ra được phép nhân cho dự án hay không". Do sự hạn chế từ cả hai bên như trong phân tích ở phần trên, nên trong thực tế, yếu tố này chưa được chú ý nhiều dù đã có một số sự cải thiện trong mùa trước.

Thứ hai, với hạn chế của quy mô thị trường, mức độ ứng dụng công nghệ, năng lực đội ngũ và mức độ sẵn sàng và bổ trợ của hệ sinh thái khởi nghiệp thì Biên hiệu quả khả kiến của một dự án khởi nghiệp ở Việt Nam là không cao.

Biên hiệu quả khả kiến = [Biên lợi nhuận tăng thêm trên một đơn vị sản phẩm có được nhờ cải tiến, sáng tạo hay phát minh mới] * [Số đơn vị sản phẩm tăng thêm nhờ sự vượt trội của mô hình kinh doanh hay lợi thế so sánh của sản phẩm dịch vụ] / [Hệ số rủi ro của việc áp dụng mô hình và sản phẩm dịch mới trong hệ sinh thái hiện hữu, bao gồm các vấn đề về thể chế và pháp lý]

Vì mẫu số là khá cao cho khởi nghiệp (nghĩ khác làm khác mà) trong khi cả hai thừa số là chỉ tầm tầm hoặc khá thấp nên Biên hiệu quả khả kiến của các dự án khởi nghiệp Việt Nam là không cao.

Biên hiệu quả khả kiến này quy định mức trần tối đa của lợi ích (hay lợi nhuận) có được của dự án. Và vì nó khó có thể cao được, nên cái bánh sau đầu tư là không đủ to đồng thời cho cả các nhà sáng lập dự án lẫn các Shark. Khó lòng tạo ra tinh thần "hướng ra bên ngoài để thu hoạch tỷ triệu" mà sẽ luôn có cảm giác "sắp xếp bên trong để tranh thủ cắc xu". Những vòng đàm phán, trả giá tới lui chiếm tới 80-90% thời lượng trình bày của một dự án là vì vậy.

Và câu chuyện có những dự án phù phép "vẽ kế hoạch, ảo báo cáo" cũng là vì thế. Để rồi vỡ lở thậm chí tố cáo hay vạch mặt nhau trong hay sau các vòng DD (due diligence). Sự gượng gạo, hay thậm chí là bế tắc khi phải đưa ra các đề xuất kiểu "cho vay" hay "trái phiếu chuyển đổi" cho thấy rõ điều này.

Thứ ba, các dự án vì thế tận dụng các buổi phát hình như những cơ hội Marketing. Trình bày của họ thay vì hướng đến các Shark để được đầu tư thì lại hướng về khán giả truyền hình để quảng cáo cho sản phẩm hay dịch vụ của mình.

Một số (không phải tất cả) Shark cũng biết vậy nên thay vì tập trung để tìm kiếm cơ hội đầu tư thì lại đi mượn cơ hội để thể hiện kiến thức, mị lực cá nhân hay quảng bá thương hiệu và sản phẩm của doanh nghiệp. Nói chung là cả nhiều bên cùng có lợi, ngoại trừ việc mục đích chính của chương trình sẽ càng ngày càng xa và nhạt hơn với những người trong cuộc.

Dĩ nhiên, không thể phủ nhận được những đóng góp tích cực mà chương trình Shark Tank đã tạo ra được cho cộng đồng và môi trường khởi nghiệp Việt Nam. Nó giúp tạo ra một sân chơi thú vị, nơi trau dồi kiến thức tài chính, quản trị và kỹ năng kêu gọi đầu tư cho các bạn trẻ khởi nghiệp (cho dù họ có tham gia chương trình ấy hay không). Nó tạo được sự chú ý của công chúng đến khởi nghiệp và các sản phẩm dịch vụ khởi nghiệp và nhờ vậy nên khả năng thành công của các sản phẩm được lên chương trình cũng sẽ cao hơn.

Xin cảm ơn ông!