‘Mảng tối’ trong nhập khẩu mặt hàng điều thô

 Điều này đòi hỏi khâu quản lý cần chặt chẽ, hợp lý hơn để mở đường sống cho những doanh nghiệp làm ăn chân chính trong ngành điều.Những đánh giá mới nhất về tình hình xuất nhập khẩu trong ngành điều cho thấy do nhu cầu tiêu thụ điều nhân toàn cầu tiếp tục ảm đạm, thị trường nguyên liệu điều thế giới sẽ gặp nhiều thách thức, nên mục tiêu xuất khẩu (XK) nhân điều của Việt Nam trong năm 2022 là 3,2 tỷ USD có thể sẽ khó đạt được. Nhất là khi tính từ đầu năm đến ngày 15/10/2022, kim ngạch XK của ngành điều cũng chỉ mới đạt 2,4 tỷ USD.

“Cái sảy nảy cái ung”

Do tình hình XK khó khăn nên các các nhà nhập khẩu (NK) và chế biến của Việt Nam tiếp tục có xu hướng chậm mua hàng nguyên liệu. Nguyên nhân chủ yếu là do giá điều thô NK còn ở mức quá cao so với giá nhân điều XK khó cân đối để đảm bảo hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp (DN).Tính từ đầu năm đến ngày 15/10/2022, các DN ngành điều đã NK được 1.679.067 tấn điều thô từ nước ngoài với giá trị 2,4 tỷ USD. Những thị trường NK chính là: Bờ Biển Ngà, Campuchia, Ghana, Nigeria…

Ngoài chuyện kinh doanh của ngành điều đang gặp khó thì việc NK mặt hàng điều thô làm nguyên liệu đầu vào phục vụ chế biến của các DN vẫn còn nhiều vấn đề phải xem xét, nhất là những “mảng tối” được ví von như “cái sảy nảy cái ung”.

Điển hình như trong trung tuần tháng 11/2022, Công an tỉnh Bình Phước đã khởi tố, bắt tạm giam một chủ DN trong ngành điều là ông Hoàng Văn Phi - Giám đốc Công ty TNHH MTV sản xuất thương mại Phượng Chi (tỉnh Bình Phước) về tội “Buôn lậu”.

Hành vi cụ thể của ông Phi là từ ngày 26/6/2020 đến ngày 5/9/2020, đã sử dụng tư cách pháp nhân Công ty Phượng Phi mở 8 tờ khai hải quan tại Chi cục Hải quan Chơn Thành (Cục Hải quan Bình Phước) theo loại hình nhập nguyên liệu sản xuất hàng XK để NK hơn 1.000 tấn hạt điều khô nguyên vỏ có xuất xứ từ các nước châu Phi, với tổng giá trị hàng hóa là hơn 25,4 tỷ đồng.

Sau đó, từ tháng 6/2020 đến tháng 11/2020, đã sản xuất chế biến 265 tấn hạt điều được 53 tấn điều nhân XK sang Mỹ và Trung Quốc. Số hạt điều còn lại hơn 834 tấn, trị giá hơn 19 tỷ đồng, ông Phi đã tự ý tiêu thụ bằng cách bán cho một số khách hàng trong và ngoài tỉnh Bình Phước mà không khai báo với cơ quan hải quan theo quy định. Hành vi này đã phạm vào tội “Buôn lậu”.

Vụ việc nêu trên cũng phần nào phản ánh “mảng tối” trong NK mặt hàng điều thô của một bộ phận DN trong ngành điều lợi dụng kẽ hở pháp luật để buôn lậu. Điều này cũng đã được ngành hải quan cảnh báo trong thời gian qua.

Theo đó, có những DN lợi dụng chính sách ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi trong thủ tục nhập khẩu và thuế đối với DN hoạt động sản xuất XK, một số DN sản xuất hạt điều đã tiến hành NK nguyên liệu để sản xuất sản phẩm XK (loại hình E31).

Tuy nhiên, sau khi hoàn thành thủ tục hải quan, có trường hợp không đưa vào sản xuất hoặc chỉ đem một phần nguyên liệu vào sản xuất để tạo ra sản phẩm XK, số nguyên liệu còn lại được đem bán vào thị trường nội địa mà không làm thủ tục hải quan, không chuyển mục đích sử dụng theo quy định, nhằm hưởng lợi từ sự chênh lệch về thuế và chính sách mặt hàng.

Đối mặt không ít rủi ro

Chiêu thức chung của nhóm DN này là NK nguyên liệu hạt điều thô, đưa vào chế biến và thực hiện XK một số lô hàng với lượng nhỏ. Tiếp đó, DN nhập khẩu số lượng lớn nguyên liệu trong thời gian ngắn và bán ngay vào thị trường nội địa sau khi được thông quan, hưởng lợi từ việc trốn thuế và chuyển địa điểm cư trú, nhà máy sản xuất hoặc giải thể DN…

Điều này được cho là ảnh hưởng đến quyền lợi của các DN sản xuất hạt điều chân chính, tạo sự cạnh tranh không lành mạnh, làm tổn hại đến thị trường tiêu dùng trong nước, gây thất thu cho ngân sách nhà nước và tác động xấu đến đời sống của người nông dân trồng điều…

Ngoài chiêu thức nêu trên, còn có tình trạng hạt điều NK theo loại hình kinh doanh từ ASEAN có thuế nhập khẩu 0%, trong khi nhập từ thị trường ngoài ASEAN có thuế 5%. Vì thế, có một số DN “mượn” đường Campuchia để trốn thuế NK mặt hàng này.

Tuy nhiên, bên cạnh vấn đề trốn thuế, buôn lậu được xem như “mảng tối” thì các DN ngành điều vẫn còn băn khoăn về một số bất cập, rủi ro trong NK mặt hàng điều thô hiện nay.

Chẳng hạn, theo phản ánh của một DN khi NK 85% điều thô từ châu Phi để sản xuất và XK nhưng chỉ lấy được 25%. Thế nhưng, trong con số 25% này chỉ XK được 17%, còn lại 8% không đạt tiêu chuẩn của nhà NK nhưng không thể chuyển nội địa.

Như chia sẻ của chủ DN này, để giải quyết 8% sản phẩm còn lại phải chạy tới chạy lui nhiều nơi để xin hướng dẫn. Hải quan yêu cầu tiêu hủy nhưng cơ quan thuế không cho vì cho rằng, lượng hàng quá lớn. Trường hợp muốn bán nội địa phải có giấy an toàn thực phẩm.

Và do chưa tìm được đầu ra cho lượng hàng trên, nên DN phải tốn nhiều chi phí lưu container, lưu kho. Hơn nữa, hạt nhân thành phẩm nếu để vài tháng là ra cám, còn nếu bị cho là phế phẩm thì giá rất thấp, gây thiệt hại nhiều cho DN.

Nói thêm về “mảng tối” và khó khăn của các DN, chị Lê - một chủ DN chế biến hạt điều, cho biết NK về chế biến để XK vốn đã vất vả, thế nhưng có những trường hợp hàng xuất đi không đạt tiêu chuẩn an toàn thì bị trả về, hoặc hàng tồn kho.

“Nếu để tồn kho từ 4 tới 6 tháng thì chất lượng sản phẩm sẽ hạ thê thảm, và nó sẽ cực kỳ tệ nếu để sau 1 năm. Cho nên, có những công ty hàng bị tồn kho không bán được và họ phải phù phép đủ kiểu, và thà bán lỗ còn hơn không bán được, nên đã đưa sản phẩm “quá đát” giá rẻ ra thị trường”, chị Lê chia sẻ.

Từ những vấn đề nêu trên cho thấy giữa khó khăn của ngành điều, nhất là khi có tới 70% nguyên liệu ngành điều phụ thuộc vào NK từ nước ngoài như hiện nay, để giảm thiểu “mảng tối” từ chuyện trốn thuế, buôn lậu cho đến những rủi ro, chất lượng sản phẩm đang đòi hỏi khâu quản lý cần chặt chẽ, hợp lý hơn nữa. Điều này nhằm mở đường sống cho những DN làm ăn chân chính, giúp các DN kinh doanh đảm bảo đúng các tiêu chuẩn, chấp hành đúng quy định hiện hành và phát triển ngành điều bền vững hơn.