Kiến nghị giải pháp ngăn chặn "quân xanh, quân đỏ" trong đấu thầu giáo dục [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, hoạt động mua sắm trang thiết bị giáo dục sử dụng ngân sách nhà nước là lĩnh vực quan trọng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ phát sinh tiêu cực nếu thiếu sự giám sát chặt chẽ và minh bạch. Vệt bài phân tích về Công ty TNHH Hỗ trợ Phát triển Giáo dục Cửu Long đã chỉ ra một bức tranh đa chiều với những thành công ấn tượng nhưng cũng không ít dấu hiệu bất thường cần được làm rõ.

Nhận diện những khoảng trống minh bạch

Qua phân tích hoạt động của Giáo dục Cửu Long trong năm 2025 tại Vĩnh Long, có thể nhận diện một số vấn đề nổi cộm đe dọa tính cạnh tranh và minh bạch của thị trường đấu thầu:

Thứ nhất, hiện tượng nghịch lý nhà thầu mạnh trượt thầu vì lỗi sơ đẳng. Sự mâu thuẫn trong năng lực hồ sơ đặt ra những nghi vấn nghiêm túc về hành vi "quân xanh, quân đỏ" nhằm thao túng kết quả đấu thầu.

Thứ hai, sự phụ thuộc vào liên danh và nguy cơ "liên danh hình thức". Việc nhà thầu trúng phần lớn giá trị qua liên danh đòi hỏi cơ chế giám sát chặt chẽ việc thực hiện hợp đồng của từng thành viên, đảm bảo năng lực thực chất và tránh tình trạng chuyển nhượng thầu trái phép.

Thứ ba, mối quan hệ với các bên mời thầu "ruột". Tỷ lệ trúng thầu cao bất thường tại một số bên mời thầu nhất định (đặc biệt là tỷ lệ 100% tại Công ty Kiến Trúc Xanh Việt Nam) đòi hỏi sự rà soát về tính khách quan trong quá trình tổ chức đấu thầu.

Thứ tư, các mối quan hệ phức tạp trong hệ sinh thái nhà thầu (vừa đối thủ, vừa đối tác với Công ty Cánh Diều) cũng là những yếu tố cần được làm rõ để đảm bảo một môi trường kinh doanh lành mạnh.

Đối chiếu với quy định pháp luật và yêu cầu về trách nhiệm giải trình

Mục tiêu cốt lõi của pháp luật về đấu thầu, được thể hiện xuyên suốt trong Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15), Nghị định 214/2025/NĐ-CP, và Thông tư 79/2025/TT-BTC, là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế và trách nhiệm giải trình.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn luật sư TP HCM) nhấn mạnh vai trò của việc công khai thông tin và trách nhiệm giải trình: "Để đảm bảo tính thượng tôn pháp luật, các chủ đầu tư và bên mời thầu có trách nhiệm tiên quyết trong việc đảm bảo quá trình lựa chọn nhà thầu diễn ra khách quan, minh bạch. Khi có những dấu hiệu bất thường, trách nhiệm giải trình của người có thẩm quyền và các bên liên quan cần được thực thi nghiêm túc."

Luật sư Hương cũng cho rằng: "Các nhà thầu có biểu hiện bất thường trong hoạt động dự thầu, đặc biệt là dấu hiệu tham gia đấu thầu hình thức, cần được đưa vào diện giám sát. Nếu xác định có vi phạm các hành vi bị cấm theo Điều 16 Luật Đấu thầu, cần có chế tài xử lý nghiêm minh."

Kiến nghị giải pháp từ chuyên gia

Để lành mạnh hóa thị trường đấu thầu thiết bị giáo dục, các chuyên gia cho rằng cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp từ khâu chuẩn bị đầu tư đến giám sát thực hiện hợp đồng.

Chuyên gia Đấu thầu Đỗ Phạm Giang đề xuất các giải pháp tập trung vào việc nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị: "Cần kiểm soát chặt chẽ khâu xây dựng giá dự toán và thẩm định giá. Giá gói thầu phải sát với giá thị trường, tránh tình trạng 'thổi giá' ngay từ đầu vào, làm giảm hiệu quả tiết kiệm ngân sách."

Ông Giang cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng Hồ sơ mời thầu: "Hồ sơ mời thầu phải đảm bảo không cài cắm các tiêu chí nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc hướng tới một sản phẩm, nhà sản xuất cụ thể. Việc này đòi hỏi năng lực và sự công tâm của đơn vị tư vấn lập hồ sơ mời thầu và tổ thẩm định."

Về công tác giám sát và hậu kiểm, Chuyên gia Nguyễn Quốc Vũ kiến nghị: "Cần tăng cường vai trò của các cơ quan thanh tra, kiểm toán trong việc hậu kiểm các gói thầu, đặc biệt là những gói có dấu hiệu bất thường. Đồng thời, cần ứng dụng mạnh mẽ hơn công nghệ thông tin để phân tích dữ liệu đấu thầu, nhận diện sớm các quy luật bất thường trong hành vi của các nhà thầu và bên mời thầu."

Việc đảm bảo một môi trường đấu thầu cạnh tranh, công bằng không chỉ giúp ngân sách nhà nước được sử dụng hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí, mà còn tạo sân chơi bình đẳng cho các doanh nghiệp chân chính. Quan trọng hơn cả, nó góp phần đảm bảo rằng ngành giáo dục được thụ hưởng những trang thiết bị chất lượng, phục vụ tốt nhất cho việc dạy và học. Những vấn đề đặt ra từ hiện tượng Giáo dục Cửu Long cần sớm được các cơ quan chức năng làm rõ.