Hợp đồng BT làm đường 300 tỷ được thanh toán bằng lô đất... 1.100 tỷ

Năm 2019, Kiểm toán Nhà nước kiểm toán chuyên đề việc thực hiện các dự án đầu tư theo hình thức BT giai đoạn 2014-2018. Hà Nội có 5 dự án, Bắc Ninh 4 dự án, TPHCM 4 dự án, Thanh Hóa 4 dự án, Quảng Ninh 2 dự án, Hải Phòng 3 dự án, Hưng Yên 1 dự án, Khánh Hòa 3 dự án… được chọn kiểm toán.

Muôn kiểu “vống” giá dự án

Sau kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước nhận định, hầu hết các dự án đều chỉ định nhà đầu tư, trong đó có dự án chỉ định nhà đầu tư sau khi triển khai thi công dự án. Các dự án chủ yếu do nhà đầu tư đề xuất và đưa vào danh mục đầu tư. Đơn cử tỉnh Bắc Ninh có 72/83 dự án do nhà đầu tư đề xuất.

Kết quả kiểm toán cho thấy nhiều dự án xác định tổng mức đầu tư ban đầu không chính xác.

Tại Hà Nội, hầu hết các dự án xác định tổng mức ban đầu lớn hơn nhiều so với giá trị thực tế triển khai, như dự án xây dựng tuyến đường từ đê Ngọc Thụy đến khu đô thị mới Thượng Thanh (quận Long Biên) giảm dự toán gần 70 tỷ đồng, chi phí đền bù giải phóng mặt bằng giảm 750 tỷ đồng.

Dự án xây dựng đường 2,5 đoạn Đầm Hồng - QL1A giảm 250 tỷ đồng. Dự án cải tạo và xây dựng hệ thống cống nối thông hồ Vục, hồ Đầu Băng và hồ Tư Đình (quận Long Biên) giảm 26 tỷ đồng, chi phí đền bù giải phóng mặt bằng giảm xấp xỉ 60 tỷ đồng.

Dự án đường Nam Sông Đốc (Cà Mau) phát hiện sai số 177 tỷ đồng.

Ngoài ra, có dự án được phê duyệt sau khi triển khai thi công và chưa có báo cáo đánh giá tác động môi trường, như dự án Công viên hồ điều hòa Văn Miếu (Bắc Ninh).

Dự án xây dựng đường kết nối với cầu Phú Mỹ (TPHCM) lựa chọn nhà đầu tư hạn chế năng lực tài chính, nên đã phải thay đổi từ hình thức thanh toán bằng đất sang bằng tiền. Dự án này cũng được điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư chưa đúng hơn 220 tỷ đồng.

Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra hiện tượng các địa phương phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT, như Thanh Hóa phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT 870 tỷ đồng. Dự án nâng cấp tuyến đường bộ nối 2 tỉnh Phú Yên và Gia Lai, đoạn trên địa bàn tỉnh Phú Yên giai đoạn 1 chưa xác định rõ nguồn vốn hợp pháp khác khoảng 540 tỷ đồng.

Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra việc một số dự án BT không đảm bảo nguyên tắc ngang giá, như dự án hệ thống tuyến đường nhánh (giai đoạn 2) khu du lịch bắc bán đảo Cam Ranh (Khánh Hòa). Tỉnh này quyết định dự kiến giao quỹ đất thanh toán hoàn vốn cho nhà đầu tư với giá trị 1.100 tỷ đồng (tính theo đơn giá 459.000 đồng/m2) để thanh toán cho hợp đồng BT với giá trị 312 tỷ đồng.

Đơn giá “bèo” cho đất “vàng” khu du lịch, biệt thự nghỉ dưỡng

Một số vấn đề khác được chỉ ra là địa phương không quy định cơ cấu tỉ lệ vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư để thực hiện dự án đền bù giải phóng mặt bằng theo quy định, làm tăng chi phí dự án, do nhà đầu tư tính lãi vay trên 100% chi phí đền bù, giải phóng mặt bằng (như dự án kết nối đường Phạm Văn Đồng đến nút giao Gò Dưa, TPHCM) hoặc các ô đất đã sử dụng đầu tư dự án nhà ở thương mại phục vụ tái định cư, nhưng khi ký hợp đồng BT, vẫn được dự kiến để thanh toán cho nhà đầu tư thực hiện dự án đối ứng (như dự án xây dựng tuyến đường Minh Khai - Vĩnh Tuy - Yên Duyên đoạn nối từ đường Minh Khai đến đường vành đai 2,5, Hà Nội).

Nhiều dự án lập và phê duyệt thiết kế bản vẽ thi công – dự toán còn nhiều sai sót, qua kiểm toán giảm 340 tỷ đồng.

Kiểm toán Nhà nước cũng cho rằng công tác quản lý chất lượng công trình còn nhiều tồn tại. Hầu hết các dự án BT và các dự án đối ứng đều chậm tiến độ so với hợp đồng và có địa phương còn giao đất cho nhà đầu tư thanh toán dự án BT khi đã có văn bản tạm dừng của Bộ Tài chính; giao đất thanh toán cho dự án BT chưa phù hợp quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; giao đất trước khi dự án BT hoàn thành không đúng quy định và giao đất cho nhà đầu tư thực hiện dự án đối ứng không qua đấu giá theo quy định của luật Đất đai 2013.

Việc xác định đơn giá đất cũng được Kiểm toán Nhà nước chỉ là là “chưa phù hợp”, rẻ hơn rất nhiều so với giá trị thực.

Dẫn chứng được nêu ra, tỉnh Khánh Hòa xác định đơn giá đất ở chỉ 620.000 đồng/m2, đất thương mại dịch vụ thuê 50 năm giá 170.000 đồng/m2 tại dự án Hệ thống thoát mước mưa khu du lịch bắc bán đảo Cam Ranh… nhỏ hơn rất nhiều so với đơn giá tạm tính quỹ đất hoàn vốn 2.000.000 đồng/m2 của dự án này theo đơn giá đất kinh doanh phi nông nghiệp theo bảng giá đất năm 2011 của tỉnh Khánh Hòa.

Đơn giá đất “bèo” như thế cũng được xác định là chưa phù hợp đơn giá vị trí khu đất được quy hoạch đất dịch vụ du lịch, đất biệt thự nghỉ dưỡng, đất khu trung tâm sử dụng hỗn hợp và nhà nước đã đầu tư cơ sở hạ tầng…

Qua kiểm toán 29 dự án BT, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị xử lý trên 5.200 tỷ đồng, trong đó tăng thu ngân sách nhà nước 110 tỷ đồng, giảm chi ngân sách gần 1.300 tỷ đồng, xử lý khác 1.300 tỷ đồng, thu hồi nộp ngân sách nhà nước thanh toán vượt giá trị dự án BT 550 tỷ đồng, giảm giá trị hợp đồng BT 2.200 tỷ đồng.

Trong số này, có dự án tỉ lệ xử lý lớn so với giá trị được kiểm toán, như TPHCM gần 1.200 tỷ đồng (tương đương 25%); Hà Nội gần 1.900 tỷ đồng (chiếm 23%); Bắc Ninh 130 tỷ đồng (bằng 11%).