Gói thầu "một mình một ngựa", tiết kiệm thấp: Trách nhiệm của chủ đầu tư ở đâu? [Kỳ 5]

Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, vệt bài viết về hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Một thành viên Xây dựng Bùi Phát (Bùi Phát) đã làm rõ nhiều vấn đề đáng quan tâm. Nổi bật là tỷ lệ trúng thầu rất cao (gần 90%) đi kèm với tỷ lệ tiết kiệm trung bình thấp (chỉ 2,65%). Đặc biệt, Bùi Phát liên tiếp "một mình một ngựa" trúng 3 gói thầu gần đây với tỷ lệ tiết kiệm rất thấp, cùng với mối quan hệ "sân nhà" sâu sắc với Công ty TNHH Tư vấn Xây dựng Tổng hợp Võ Gia.

Những hiện tượng này đặt ra câu hỏi lớn về việc thực thi các mục tiêu cạnh tranh, minh bạchvà hiệu quả kinh tế mà hệ thống pháp luật về đấu thầu đang hướng tới.

E-HSMT phải đảm bảo tính cạnh tranh tuyệt đối

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) nhấn mạnh rằng, tinh thần của Luật Đấu thầu và các văn bản pháp lý mới nhất là siết chặt các quy định nhằm ngăn chặn hành vi hạn chế cạnh tranh ngay từ khâu lập E-HSMT.

"Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15) quy định rất rõ tại Điều 17 về các hành vi bị cấm. Trong đó, việc cố ý đưa vào E-HSMT các yêu cầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế bất bình đẳng là hành vi vi phạm nghiêm trọng. Khi một gói thầu đấu thầu rộng rãi mà liên tiếp chỉ có 1 nhà thầu tham dự, như trường hợp tại Bắc Tân Uyên, dấu hiệu đầu tiên cần kiểm tra là E-HSMT," Luật sư Hương phân tích.

Bà Hương cho rằng, trách nhiệm của chủ đầu tư và bên mời thầu là phải đảm bảo E-HSMT được lập một cách khách quan, khoa học, tuân thủ các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật chung, không "cài cắm" các điều kiện đặc thù. "Nếu E-HSMT được lập ra mà chỉ có một nhà thầu cụ thể mới đáp ứng được, dẫn đến tình trạng 'một mình một ngựa', thì tính cạnh tranh đã bị vi phạm, dù quy trình sau đó có thể diễn ra đúng thủ tục."

Liên quan đến mối quan hệ giữa Bùi Phát và Tư vấn Võ Gia, Luật sư Hương nhận định: "Việc một nhà thầu trúng 62/66 gói tại một đơn vị tư vấn là hiện tượng bất thường. Nó đặt ra nghi vấn về việc liệu E-HSMT trong các gói thầu này có được lập theo một 'công thức' chung có lợi cho nhà thầu quen thuộc hay không. Đồng thời, việc Tư vấn Võ Gia thẩm định KQLCNT cho Bùi Phát ở gói thầu khác, dù không sai luật về xung đột lợi ích trên từng gói độc lập, nhưng xét về tổng thể, rõ ràng ảnh hưởng đến tính khách quan và niềm tin của thị trường vào sự minh bạch của hoạt động đấu thầu."

Hiệu quả kinh tế là thước đo cuối cùng

Từ góc độ chuyên gia đấu thầu, ông Đỗ Phạm Giang cho rằng, mục tiêu cuối cùng của đấu thầu không chỉ là chọn được nhà thầu theo đúng quy trình, mà là đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn đầu tư.

"Tỷ lệ tiết kiệm 1,07% hay 1,50% trong đấu thầu xây lắp là quá thấp, gần như không có ý nghĩa nhiều về mặt tiết kiệm ngân sách. Điều này cho thấy cuộc đấu thầu đã thất bại trong việc tạo ra cạnh tranh về giá. Việc Công ty Bùi Phát có tỷ lệ tiết kiệm trung bình chỉ 2,65% trong suốt lịch sử hoạt động càng khẳng định rằng các gói thầu mà doanh nghiệp này tham gia có mức độ cạnh tranh không cao," ông Giang nhận định.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang đưa ra khuyến nghị, để nâng cao hiệu quả đấu thầu, cần phải siết chặt nhiều khâu trong quy trình.

"Thứ nhất, công tác thẩm định dự toán và xác định giá gói thầu phải được thực hiện nghiêm túc, sát với giá thị trường. Nếu giá gói thầu bị đẩy lên cao, thì dù nhà thầu có giảm giá vài phần trăm thì ngân sách vẫn có thể bị thiệt hại. Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC đã có những quy định chi tiết về việc xác định giá gói thầu, cần được tuân thủ chặt chẽ."

"Thứ hai, cần tăng cường công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra đối với các gói thầu có dấu hiệu bất thường như chỉ có 1 nhà thầu tham dự, tỷ lệ tiết kiệm thấp, hoặc các bên mời thầu có tỷ lệ nhà thầu 'quen mặt' trúng thầu quá cao. Vai trò giám sát của cộng đồng, báo chí và các cơ quan chuyên ngành là rất quan trọng để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm."

Để thị trường đấu thầu thực sự vận hành theo đúng tinh thần cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả mà Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản pháp lý mới nhất đề ra, đòi hỏi trách nhiệm giải trình cao độ và sự liêm chính từ tất cả các bên tham gia, đặc biệt là các chủ đầu tư, bên mời thầu và đơn vị tư vấn.