Để hoạt động đấu thầu hiệu quả hơn: Giải pháp nào cho bài toán cạnh tranh? [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, hiện tượng một nhà thầu liên tục trúng nhiều gói thầu tại cùng một địa phương, cùng một chủ đầu tư với kịch bản duy nhất tham dự và tỷ lệ tiết kiệm thấp, như trường hợp của Công ty Lộc Thịnh tại TP.HCM, là một trong những bất cập cần được giải quyết để đảm bảo hiệu quả hoạt động đấu thầu.

Nhận diện các dấu hiệu bất thường

Qua phân tích loạt bài về hoạt động đấu thầu của Công ty Lộc Thịnh, có thể nhận thấy một số dấu hiệu đáng lo ngại:

1. Thiếu cạnh tranh có hệ thống: Việc một nhà thầu liên tục là đơn vị duy nhất tham dự tại một số chủ đầu tư cụ thể là hiện tượng bất thường trong đấu thầu rộng rãi.
2. Tỷ lệ tiết kiệm "siêu thấp": Tỷ lệ tiết kiệm dưới 1% không phản ánh hiệu quả kinh tế mà hoạt động đấu thầu mong muốn đạt được.
3. Nghi vấn về năng lực và "sân nhà": Sự đối lập giữa việc dễ dàng trúng thầu tại "sân nhà" và thất bại do năng lực tại các môi trường cạnh tranh khác.

Những hiện tượng này không chỉ gây thất thoát ngân sách nhà nước mà còn làm méo mó thị trường, giảm niềm tin của các nhà thầu chân chính vào sự công bằng của hoạt động đấu thầu.

Góc nhìn từ chuyên gia và quy định pháp luật

Khung pháp lý về đấu thầu liên tục được cập nhật. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, cùng các văn bản hướng dẫn mới nhất như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, đã đưa ra những cơ chế mạnh mẽ hơn để quản lý hoạt động này.

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng Hồ sơ mời thầu (E-HSMT) khách quan:

"Luật Đấu thầu và các văn bản sửa đổi, bổ sung đã quy định rất chặt chẽ về các hành vi bị cấm. Trong đó, việc đưa ra các yêu cầu trong E-HSMT nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng là hành vi vi phạm nghiêm trọng (Khoản 3 Điều 16 Luật Đấu thầu 2023).

Nếu hiện tượng 'một mình một ngựa' lặp đi lặp lại, cần phải xem xét kỹ lưỡng liệu có dấu hiệu của việc 'cài cắm' các tiêu chí trong E-HSMT hay không. Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã chi tiết hóa các biện pháp xử lý đối với các vi phạm này, từ việc hủy thầu đến cấm tham gia hoạt động đấu thầu."

Về hiện tượng tỷ lệ tiết kiệm thấp và thiếu cạnh tranh, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang phân tích:

"Tỷ lệ tiết kiệm thấp là một chỉ báo quan trọng để các cơ quan thanh tra, kiểm toán xem xét lại toàn bộ quá trình từ khâu lập dự toán, xác định giá gói thầu cho đến quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu.

Thông tư 79/2025/TT-BTC đã đưa ra các hướng dẫn mới về việc xác định giá gói thầu, yêu cầu phải dựa trên giá thị trường và các thông tin tham khảo tin cậy. Nếu giá gói thầu được xây dựng không sát thực tế, hoặc nếu có sự thông đồng giữa các nhà thầu (hiện tượng 'quân xanh, quân đỏ'), thì dù quy trình có vẻ đúng luật, hiệu quả kinh tế vẫn không đạt được.

Để khắc phục tình trạng này, cần tăng cường công khai, minh bạch thông tin, đồng thời nâng cao năng lực và trách nhiệm giải trình của Chủ đầu tư và Bên mời thầu."

Vệt bài phản ánh thực trạng hoạt động đấu thầu qua trường hợp của Công ty Lộc Thịnh nhằm mục tiêu xây dựng, mong muốn thị trường đấu thầu ngày càng cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả.

Để đạt được mục tiêu này, cần có sự vào cuộc đồng bộ: nâng cao chất lượng xây dựng E-HSMT, đảm bảo không tạo ra rào cản hạn chế cạnh tranh; tăng cường công tác hậu kiểm, thanh tra, kiểm tra hoạt động đấu thầu, đặc biệt tại các đơn vị có dấu hiệu bất thường; và xử lý nghiêm các vi phạm. Chỉ khi đó, nguồn vốn ngân sách nhà nước mới được sử dụng một cách tiết kiệm và hợp lý nhất./.