Đấu thầu tại Bình Phước: Chuyên gia chỉ ra lỗ hổng và vai trò 'hai trong một'

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, vệt bài phản ánh về hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH một thành viên Sơn Hoàng Quân (Công ty Sơn Hoàng Quân) đã chỉ ra nhiều dấu hiệu đáng chú ý: Tỷ lệ trúng thầu lên tới 94%, mối quan hệ khăng khít với một số bên mời thầu/đơn vị tư vấn (đặc biệt là Công ty TNHH MTV Xây dựng Tuấn Khang BP), tỷ lệ tiết kiệm ngân sách thấp (chỉ 0,93% tại các gói do Tuấn Khang BP mời), và kịch bản các đối thủ cạnh tranh liên tục bị loại vì các lỗi chi tiết trong hồ sơ dự thầu.

Để có cái nhìn đa chiều và khách quan về các vấn đề này dưới góc độ pháp lý và chuyên môn, phóng viên đã tham vấn ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực đấu thầu và pháp luật.

Góc nhìn pháp lý về bảo đảm cạnh tranh và vai trò của đơn vị tư vấn

Hệ thống pháp luật về đấu thầu của Việt Nam, bao gồm Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15), Nghị định 214/2025/NĐ-CP, và Thông tư 79/2025/TT-BTC, đã tạo ra một hành lang pháp lý nhằm đảm bảo môi trường đấu thầu cạnh tranh, công bằng và minh bạch.

Điều 16 của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rất cụ thể về các hành vi bị cấm trong đấu thầu, trong đó bao gồm các hành vi "thông thầu", "gian lận", và "không bảo đảm công bằng, minh bạch".

Phân tích về các dấu hiệu liên quan đến Công ty Sơn Hoàng Quân, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TPHCM, cho biết: "Việc một nhà thầu liên tục trúng thầu tại một hoặc một số bên mời thầu nhất định với tỷ lệ thắng thầu cao bất thường và tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách rất thấp là những dấu hiệu mà các cơ quan quản lý nhà nước về đấu thầu cần đặc biệt lưu tâm. Mặc dù dữ liệu này chưa đủ cơ sở để kết luận có sự vi phạm pháp luật, nhưng nó cho thấy tính cạnh tranh tại các gói thầu này có thể chưa được đảm bảo một cách thực chất."

Luật sư Hương nhấn mạnh về quy định tại khoản 3 Điều 44 của Luật Đấu thầu, nghiêm cấm việc đưa ra các điều kiện trong HSMT nhằm hạn chế cạnh tranh hoặc tạo lợi thế cho một nhà thầu. "Khi các nhà thầu lớn, có năng lực tốt cũng bị loại vì những lỗi kỹ thuật nhỏ, không trọng yếu, cần phải xem xét lại liệu HSMT có đang được xây dựng quá khắt khe, cài cắm các tiêu chí gây khó khăn cho các nhà thầu khác hay không."

Một điểm mấu chốt trong câu chuyện này là vai trò của đơn vị tư vấn. "Trường hợp một đơn vị tư vấn vừa là bên mời thầu cho dự án này, vừa là đơn vị đánh giá cho dự án khác mà cùng một nhà thầu liên tục trúng thầu, thì càng cần được giám sát chặt chẽ để ngăn chặn việc hình thành các mối quan hệ 'sân nhà'," Luật sư Nguyễn Thị Hương phân tích.

"Rào cản kỹ thuật" và giải pháp nâng cao hiệu quả

Nhìn từ góc độ chuyên môn, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhận định: "Vai trò của đơn vị tư vấn đấu thầu là vô cùng quan trọng. Họ là người xây dựng 'luật chơi' (HSMT) và cũng là người 'chấm điểm' (đánh giá HSDT). Do đó, sự công tâm, khách quan và chuyên nghiệp của đơn vị tư vấn là yếu tố then chốt đảm bảo sự thành công của một cuộc thầu."

Theo ông Giang, Luật Đấu thầu và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về việc đảm bảo tính độc lập, khách quan. "Việc một đơn vị tư vấn có mối quan hệ mật thiết với một nhà thầu, thể hiện qua việc nhà thầu đó liên tục trúng các gói thầu do đơn vị tư vấn này tổ chức hoặc tư vấn, có thể dẫn đến xung đột lợi ích. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, điều này dễ dẫn đến tình trạng 'sân nhà', tạo lợi thế không công bằng."

Ông Giang cũng đề cập đến các "rào cản kỹ thuật". "Quy định pháp luật cho phép làm rõ, bổ sung hồ sơ để tăng tính cạnh tranh. Tuy nhiên, việc có cho phép nhà thầu khắc phục các lỗi nhỏ hay không lại nằm ở quan điểm của tổ chuyên gia đánh giá. Nếu mục tiêu là loại bỏ các nhà thầu không mong muốn, thì việc 'soi' vào các lỗi chi tiết là cách dễ dàng nhất", chuyên gia Đỗ Phạm Giang thẳng thắn nhận định.

Để nâng cao hiệu quả và tính minh bạch, ông Giang đề xuất: "Cần tăng cường công tác thẩm định kế hoạch lựa chọn nhà thầu và HSMT. Các cơ quan thẩm định cần soi xét kỹ các tiêu chí kỹ thuật, tránh việc đưa vào các yêu cầu quá chi tiết, đặc thù mà chỉ một vài nhà thầu có thể đáp ứng."

"Đồng thời, các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường công tác hậu kiểm, thanh tra, kiểm toán đối với các gói thầu có dấu hiệu bất thường như chỉ có một nhà thầu tham gia, tỷ lệ tiết kiệm dưới 1%, hoặc các gói thầu mà một nhà thầu liên tục trúng thầu tại một bên mời thầu."

Hoạt động đấu thầu sử dụng vốn ngân sách nhà nước luôn đòi hỏi sự minh bạch và hiệu quả cao nhất. Những con số ấn tượng về tỷ lệ trúng thầu của Công ty Sơn Hoàng Quân, dù ở góc độ nào, cũng đặt ra những vấn đề thực tiễn về môi trường cạnh tranh và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công tại địa phương. Để thị trường đấu thầu thực sự lành mạnh, vai trò giám sát của các cơ quan quản lý, của cộng đồng và sự phản biện của báo chí là vô cùng quan trọng, nhằm đảm bảo mỗi đồng vốn ngân sách được sử dụng một cách tối ưu và đúng mục đích.