Đấu thầu hiệu quả và minh bạch hơn: Bài học nào từ Công ty Đông Á?

Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, hoạt động đấu thầu của Công ty Cổ phần Xây dựng - Tư vấn - Thiết kế Quốc tế Đông Á (Công ty Đông Á) trong năm 2025 cho thấy một bức tranh đa chiều. Nhà thầu này thể hiện năng lực khi trúng nhiều gói thầu xây lắp, mua sắm tại nhiều chủ đầu tư, bao gồm cả các gói thầu lớn, đòi hỏi kỹ thuật. Tuy nhiên, việc trúng một số gói thầu với tỷ lệ tiết kiệm thấp, đặc biệt tại các chủ đầu tư quen thuộc hoặc khi đối thủ duy nhất bị loại sớm, đã đặt ra những câu hỏi về tính cạnh tranh và minh bạch.

Luật Đấu thầu 22/2023/QH15 ra đời với mục tiêu cốt lõi là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế trong hoạt động đấu thầu. Nhìn từ trường hợp của Công ty Đông Á, có thể thấy mục tiêu cạnh tranh và hiệu quả kinh tế chưa thực sự được đảm bảo ở một số gói thầu.

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) nhận định: "Luật Đấu thầu 22/2023/QH15 đã quy định rất rõ các hành vi bị cấm như thông thầu, gian lận, can thiệp trái phép vào hoạt động đấu thầu. Việc một nhà thầu liên tục trúng thầu tại một chủ đầu tư, hay việc các đối thủ cạnh tranh thường xuyên bị loại ở các bước đánh giá hồ sơ cần được các cơ quan chức năng, chủ đầu tư giám sát chặt chẽ. Đặc biệt, cần làm rõ lý do loại nhà thầu có thực sự khách quan, đúng quy định pháp luật hay không. Hồ sơ mời thầu cũng cần được xây dựng khoa học, tránh cài cắm các tiêu chí gây hạn chế cạnh tranh".

Bà Hương cũng nhấn mạnh vai trò của công tác thẩm định kế hoạch lựa chọn nhà thầu, hồ sơ mời thầu và kết quả lựa chọn nhà thầu. "Công tác thẩm định phải thực sự độc lập, khách quan, chỉ ra được những điểm chưa phù hợp, có nguy cơ hạn chế cạnh tranh hoặc không đảm bảo hiệu quả kinh tế để chủ đầu tư, người có thẩm quyền xem xét, điều chỉnh kịp thời", Luật sư Hương nói.

Dưới góc độ hiệu quả kinh tế, Chuyên gia Đỗ Phạm Giang cho rằng, tỷ lệ tiết kiệm chỉ là một chỉ số tham khảo, không phải là yếu tố duy nhất đánh giá hiệu quả đấu thầu. "Một gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp không hẳn là không hiệu quả nếu giá trúng thầu phù hợp với giá thị trường và chất lượng công trình/hàng hóa được đảm bảo. Tuy nhiên, tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp, dưới 1%, đặc biệt khi chỉ có 1-2 nhà thầu tham gia hoặc vượt qua đánh giá, là dấu hiệu cần được kiểm tra làm rõ", ông Giang phân tích.

Ông Giang cũng đề cập đến các quy định mới (giả định theo yêu cầu) tại Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC: "Các quy định chi tiết về hồ sơ mời thầu điện tử, quy trình đánh giá E-HSDT, công khai thông tin chi tiết hơn về quá trình lựa chọn nhà thầu, bao gồm cả lý do loại nhà thầu, là những bước tiến quan trọng. Việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuẩn hóa quy trình trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia sẽ góp phần giảm thiểu sự can thiệp chủ quan, tăng tính minh bạch. Tuy nhiên, mấu chốt vẫn là ý thức chấp hành pháp luật của các bên tham gia và hiệu quả của công tác giám sát, kiểm tra, xử lý vi phạm".

Để hoạt động đấu thầu thực sự hiệu quả, theo các chuyên gia, cần có sự vào cuộc đồng bộ. Chủ đầu tư, bên mời thầu phải nâng cao trách nhiệm trong việc lập hồ sơ mời thầu chất lượng, đánh giá hồ sơ dự thầu công tâm, khách quan. Các nhà thầu cần tham gia với tinh thần cạnh tranh lành mạnh, tuân thủ pháp luật. Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Đặc biệt, vai trò giám sát của cộng đồng, báo chí và các tổ chức xã hội là vô cùng quan trọng để kịp thời phát hiện, phản ánh những dấu hiệu bất thường, góp phần làm lành mạnh hóa môi trường đấu thầu.

Từ câu chuyện của Công ty Đông Á, có thể thấy còn nhiều việc phải làm để mục tiêu cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế trong đấu thầu thực sự đi vào thực tiễn./.