Chuyên gia hiến kế bịt "lỗ hổng" đấu thầu, đảm bảo hiệu quả đầu tư công ngành nước [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, tổng kết lại vệt bài phản ánh về hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Đại Phú Thịnh trong năm 2025, có thể thấy một bức tranh đa chiều, phản ánh nhiều khía cạnh của thị trường đấu thầu hiện nay.

Thực tiễn cho thấy có những gói thầu mang lại hiệu quả kinh tế cao cho ngân sách nhà nước thông qua tỷ lệ tiết kiệm ấn tượng (như tại Tây Ninh với mức gần 25%). Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng tồn tại những gói thầu bộc lộ dấu hiệu đáng lo ngại về tính cạnh tranh (như tại Đồng Tháp chỉ có một nhà thầu tham dự).

Để hoạt động đấu thầu thực sự đảm bảo các nguyên tắc cốt lõi là cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế và trách nhiệm giải trình, việc đối chiếu thực tiễn với các quy định pháp luật và hoàn thiện cơ chế giám sát là vô cùng cần thiết.

Kiểm soát giá thầu thấp: Không đánh đổi chất lượng

Vấn đề giá trúng thầu thấp bất thường là một trong những thách thức lớn trong quản lý đầu tư công. Tiết kiệm ngân sách là mục tiêu quan trọng, nhưng không thể đạt được bằng mọi giá.

Chuyên gia đấu thầu Nguyễn Quốc Vũ đưa ra thông điệp xây dựng: "Tiết kiệm cho ngân sách là điều đáng hoan nghênh, nhưng tuyệt đối không thể đánh đổi bằng chất lượng và tuổi thọ công trình, đặc biệt là với các công trình hạ tầng thiết yếu như cấp thoát nước. Chất lượng công trình phải luôn được đặt lên hàng đầu."

Chuyên gia Nguyễn Quốc Vũ nhấn mạnh vai trò của Chủ đầu tư và Tư vấn giám sát: "Các chủ đầu tư ngành nước cần nâng cao năng lực và trách nhiệm trong công tác giám sát thi công. Nếu nhà thầu bỏ giá thấp mà vẫn đảm bảo đầy đủ các yêu cầu kỹ thuật thì đó là điều đáng ghi nhận. Tuy nhiên, nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào của việc lợi dụng kẽ hở để thi công ẩu, sử dụng vật tư kém chất lượng nhằm bù đắp chi phí, thì phải bị xử lý nghiêm."

"Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã quy định rất rõ các chế tài xử lý vi phạm. Theo Điều 125 của Nghị định này, các hành vi gian lận, vi phạm hợp đồng nghiêm trọng có thể dẫn đến việc nhà thầu bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu. Công tác hậu kiểm cần được thực hiện thường xuyên để đảm bảo tính răn đe," Chuyên gia Nguyễn Quốc Vũ cho biết.

Thúc đẩy cạnh tranh và trách nhiệm giải trình

Đối với tình trạng các gói thầu chỉ có một nhà thầu tham dự, việc hoàn thiện các quy định về xây dựng Hồ sơ mời thầu (E-HSMT) và nâng cao trách nhiệm giải trình của Chủ đầu tư là giải pháp căn cơ.

Luật sư Võ Quang Vinh (Đoàn Luật sư tỉnh Vĩnh Long) phân tích: "Hệ thống pháp luật về đấu thầu của Việt Nam ngày càng hoàn thiện. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, đã có những chế tài mạnh mẽ đối với các hành vi vi phạm như thông thầu, gian lận và cản trở hoạt động đấu thầu."

"Đặc biệt, Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định rất rõ trách nhiệm giải trình của Chủ đầu tư và Bên mời thầu khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường, dù là về giá thầu hay số lượng nhà thầu tham gia. Khi có kiến nghị về việc E-HSMT chứa các tiêu chí hạn chế cạnh tranh, Chủ đầu tư có trách nhiệm phải giải trình và làm rõ. Việc công khai, minh bạch thông tin từ khâu lập kế hoạch đến công bố kết quả là chìa khóa để ngăn chặn các hành vi tiêu cực," Luật sư Võ Quang Vinh nhấn mạnh.

Thị trường đấu thầu chỉ thực sự lành mạnh khi thông tin được minh bạch, các quy định pháp luật được thực thi nghiêm minh và các nhà thầu cạnh tranh bằng năng lực thực sự của mình. Hy vọng rằng, qua sự phản ánh khách quan của báo chí và sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, các dự án đầu tư công ngành nước sẽ được thực hiện đúng quy định, đảm bảo chất lượng, hiệu quả, phục vụ thiết thực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.