Bài học từ gói thầu 31 tỷ Tây Ninh: Cần làm rõ việc áp dụng "sai sót không nghiêm trọng" và trách nhiệm thẩm định giá [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, những bất thường tại Gói thầu số 1 (IB2500401119) do Sở GD&ĐT Tây Ninh làm chủ đầu tư không chỉ là câu chuyện về giá trúng thầu giảm sốc hay năng lực nhà thầu, mà còn liên quan đến những vấn đề pháp lý cốt lõi trong việc đảm bảo môi trường đấu thầu cạnh tranh, công bằng và minh bạch.

Rủi ro pháp lý từ việc "cài cắm" tiêu chí và áp dụng luật không nhất quán

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống về các vấn đề pháp lý của gói thầu, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TP HCM, đưa ra nhận định sắc bén khi đối chiếu với các quy định hiện hành của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi: Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15).

Luật sư Hương phân tích: "Việc Chủ đầu tư đưa ra các thông số kỹ thuật quá chi tiết trong E-HSMT, mang tính chỉ định nhãn hiệu (như vị trí cổng kết nối, kích thước viền...) mà không chứng minh được sự cần thiết tuyệt đối về tính đồng bộ kỹ thuật đặc thù, có thể bị xem xét là hành vi hạn chế sự tham gia của nhà thầu, vi phạm Khoản 2 Điều 44 Luật Đấu thầu 2023."

Về yêu cầu "Quyết định xuất bản phẩm điện tử", Luật sư Hương cho rằng: "Mặc dù yêu cầu này có cơ sở từ luật chuyên ngành, nhưng việc áp dụng nó như một tiêu chí tiên quyết để loại thầu cần được xem xét thận trọng. Nếu mục đích chính của tiêu chí này không phải để đảm bảo chất lượng nội dung mà chỉ là công cụ để loại bỏ đối thủ, thì nó đã đi ngược lại tinh thần của Luật Đấu thầu."

Đặc biệt, về việc chấp nhận nhà thầu bổ sung Quyết định xuất bản sau thời điểm đóng thầu và coi đó là "sai sót không nghiêm trọng", Luật sư Hương nhấn mạnh: "Đây là điểm mấu chốt cho thấy sự không nhất quán trong việc áp dụng pháp luật. Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC quy định rõ các nguyên tắc đánh giá hồ sơ dự thầu. Việc đánh giá phải dựa trên hồ sơ đã nộp tại thời điểm đóng thầu. Việc cho phép bổ sung tài liệu làm thay đổi bản chất của hồ sơ dự thầu (từ không hợp lệ thành hợp lệ) sau đóng thầu là một tiền lệ nguy hiểm. Nếu tiêu chí đó là bắt buộc và dùng để loại các nhà thầu khác, thì việc 'linh hoạt' cho một nhà thầu cụ thể là dấu hiệu của sự thiếu công bằng, minh bạch".

Cảnh báo về "Bẫy giá rẻ" và rủi ro chất lượng

Dưới góc độ hiệu quả kinh tế, Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang đưa ra cảnh báo về những hệ lụy từ việc chạy theo tỷ lệ tiết kiệm cao mà bỏ qua các yếu tố rủi ro.

Ông Giang phân tích: "Tỷ lệ tiết kiệm 45,19% (hơn 14 tỷ đồng) là con số đáng báo động hơn là đáng mừng. Trong lĩnh vực thiết bị điện tử, công nghệ thông tin, sự chênh lệch về giá giữa các dòng sản phẩm là rất lớn. Cùng một cấu hình cơ bản, hàng hóa của các thương hiệu lớn (G7, EU) có giá cao gấp nhiều lần so với hàng lắp ráp (OEM) hoặc hàng có xuất xứ không rõ ràng, sử dụng linh kiện chất lượng thấp."

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang nhấn mạnh: "Khi giá giảm gần một nửa, rủi ro nhà thầu cung cấp hàng hóa không đúng chủng loại, kém chất lượng, linh kiện bị tráo đổi trong quá trình giao hàng là rất cao để đảm bảo lợi nhuận. Nếu khâu giám sát, nghiệm thu không được thực hiện nghiêm ngặt, thiệt hại sẽ thuộc về người sử dụng cuối cùng là giáo viên và học sinh. Tiết kiệm ngân sách lúc này chỉ là con số ảo, còn thiệt hại thực tế về tuổi thọ thiết bị và hiệu quả giáo dục là rất lớn."

Kiến nghị và thông điệp xây dựng

Từ những phân tích đa chiều về Gói thầu số 1 tại Sở GD&ĐT Tây Ninh, để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả sử dụng ngân sách và thượng tôn pháp luật, Báo Tri thức và Cuộc sống kiến nghị:

UBND tỉnh Tây Ninh cần khẩn trương vào cuộc rà soát toàn bộ quy trình tổ chức lựa chọn nhà thầu gói thầu này. Đặc biệt cần làm rõ:

- Quy trình Thẩm định giá và lập dự toán: Làm rõ căn cứ xác định giá gói thầu 31,18 tỷ đồng, khi giá trúng thầu chỉ 17,08 tỷ đồng. Sự chênh lệch 14 tỷ đồng cho thấy dấu hiệu công tác lập dự toán thiếu chính xác hoặc có dấu hiệu bất thường về giá.

- Quy trình đánh giá E-HSDT: Làm rõ căn cứ pháp lý và sự nhất quán trong việc áp dụng tiêu chí "Quyết định xuất bản", đặc biệt là việc xác định "sai sót không nghiêm trọng" khi cho phép nhà thầu bổ sung tài liệu sau đóng thầu, trong khi loại nhà thầu khác vì lý do tương tự.

Sở GD&ĐT Tây Ninh, với tư cách là Chủ đầu tư, cần nâng cao trách nhiệm giải trình và thực hiện nghiêm ngặt quy trình giám sát, nghiệm thu hàng hóa đầu vào. Cần kiểm tra kỹ lưỡng tính pháp lý, thông số kỹ thuật thực tế và xuất xứ hàng hóa so với cam kết trong E-HSDT. Đặc biệt cần kiểm thử phần mềm để đảm bảo đáp ứng đủ chức năng theo yêu cầu, như đã cam kết trong văn bản trả lời kiến nghị.

Cần xem xét lại trách nhiệm của các Đơn vị tư vấn (lập E-HSMT, đánh giá E-HSDT - Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ và Tư vấn Sài Gòn Mới; thẩm định kết quả - Công ty TNHH TMDV ĐTPT Trường Thịnh NT) trong việc xây dựng các tiêu chí gây tranh cãi và đưa ra các nhận định thiếu nhất quán, làm ảnh hưởng đến sự cạnh tranh và công bằng của gói thầu.

Mục tiêu cao nhất của đấu thầu là lựa chọn được nhà thầu có năng lực tốt nhất với chi phí hợp lý nhất, chứ không phải tạo ra một sân chơi bị bóp méo bởi các rào cản kỹ thuật hay những mức giá "giật mình" đi kèm rủi ro chất lượng. Thị trường đấu thầu cần sự cạnh tranh lành mạnh, công bằng và minh bạch để nguồn vốn ngân sách được sử dụng hiệu quả.

Báo Tri thức và Cuộc sống sẽ tiếp tục theo dõi quá trình thực hiện hợp đồng của gói thầu này và thông tin đến bạn đọc./.