Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, mục tiêu cốt lõi của hoạt động đấu thầu được quy định rõ trong Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (và các văn bản sửa đổi, bổ sung liên quan) là "Bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế". Trong đó, "hiệu quả kinh tế" thường được đo lường bằng tỷ lệ tiết kiệm. Khi soi chiếu vào thực tiễn các gói thầu mà Công ty TNHH Một thành viên Trang thiết bị Trường học Thành Phát (Công ty Thành Phát) đã trúng trong năm 2025, bức tranh về "hiệu quả kinh tế" cho thấy sự phân hóa rõ rệt, tương quan trực tiếp với mức độ cạnh tranh của từng gói thầu.

Kịch bản 1: Thiếu cạnh tranh - Tiết kiệm thấp

Như đã phân tích, có ít nhất 3 gói thầu lớn trong năm 2025 mà Công ty Thành Phát (hoặc liên danh) là nhà thầu duy nhất tham dự. Kết quả là tỷ lệ tiết kiệm đạt được ở mức khá khiêm tốn.

Tại Ban QLDA ĐTXD khu vực TP. Thủ Đức, hai gói thầu "một mình một chợ" mang lại hiệu quả kinh tế không cao:

1. Gói thầu Thiết bị (IB2500300926). Giá dự toán 6.015.092.751 đồng, giá trúng thầu 5.737.551.680 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 4,61%.
2. Gói thầu số 15 (IB2500269638). Giá dự toán 3.097.436.600 đồng, giá trúng thầu 2.918.946.300 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm đạt 5,76%.

Tại Ban QLDA ĐTXD khu vực huyện Hóc Môn, Gói thầu TB (IB2500300581) có giá trúng thầu 5.658.879.600 đồng, cũng chỉ có 1 nhà thầu tham dự.

Ở kịch bản này, giá trúng thầu thường rất sát với giá dự toán. Mặc dù việc này không vi phạm quy định, nhưng nó phản ánh hiệu quả kinh tế mang lại chưa cao, chưa tận dụng được tối đa lợi ích từ việc tổ chức đấu thầu rộng rãi.

Kịch bản 2: Cạnh tranh cao và sự đột biến trong hiệu quả kinh tế

Ngược lại, tại các gói thầu ghi nhận sự tham gia của nhiều nhà thầu, áp lực cạnh tranh đã buộc các đơn vị phải tối ưu chi phí, dẫn đến giá trúng thầu thấp hơn đáng kể so với dự toán.

Tại Ban QLDA ĐTXD huyện Bình Chánh (Kỳ 3), sự hiện diện của 3 và 4 nhà thầu (dù các đối thủ bị loại ở vòng kỹ thuật) đã tạo ra mức tiết kiệm tốt hơn: Gói thầu IB2400621332 đạt tỷ lệ tiết kiệm 21,12% và Gói thầu IB2400623530 đạt 12,01%. Mức tiết kiệm này cao gấp 2 đến 4 lần so với các gói thầu tại TP. Thủ Đức.

Tuy nhiên, minh chứng rõ nét nhất cho thấy hiệu quả của sự cạnh tranh thực sự là Gói thầu Cung cấp, lắp đặt thiết bị (Mã TBMT: IB2500245253) do Ban QLDA ĐTXD khu vực quận Tân Bình làm chủ đầu tư, thuộc dự án Xây dựng mới Trường Tiểu học Phú Thọ Hòa (Phân hiệu 1).

Gói thầu này có giá dự toán là 5.515.711.000 đồng. Khác với sự đìu hiu tại TP. Thủ Đức hay Hóc Môn, Biên bản mở thầu (ngày 04/07/2025) ghi nhận một cuộc cạnh tranh sôi động với sự tham gia của 7 nhà thầu/liên danh.

Các đơn vị tham gia bao gồm liên danh của Công ty Thành Phát và 6 đối thủ khác (Công ty Mai Xuân, Công ty Phương Anh, Công ty Tiến Đạt, Công ty Phục Hưng, Công ty Nguyệt Ánh II và Công ty Khôi Thư). Sự tham gia đông đảo này cho thấy E-HSMT của gói thầu có tính mở cao và thị trường có nhiều nhà cung cấp đủ năng lực thực hiện.

Trong môi trường cạnh tranh đó, các nhà thầu đã phải nỗ lực để đưa ra mức giá tốt nhất. Kết quả, tại Quyết định số 57/QĐ-BQLKVTB (ngày 28/10/2025), liên danh của Công ty Thành Phát đã trúng thầu với giá chỉ 3.580.726.400 đồng.

Tỷ lệ tiết kiệm của gói thầu này lên đến 35,08% (tương đương tiết kiệm cho ngân sách nhà nước 1.934.984.600 đồng so với dự toán).

Sự chênh lệch biết nói và câu hỏi về E-HSMT

Sự chênh lệch quá lớn về tỷ lệ tiết kiệm giữa các gói thầu cùng loại (thiết bị trường học), do cùng một nhà thầu thực hiện (Công ty Thành Phát), nhưng ở các chủ đầu tư khác nhau là một thực tế cần được phân tích thấu đáo. Khoảng cách giữa mức tiết kiệm 4,61% (tại TP. Thủ Đức) và 35,08% (tại quận Tân Bình) là hơn 7,6 lần.

Điều này cho thấy tiềm năng tiết kiệm ngân sách rất lớn nếu các gói thầu được tổ chức một cách cạnh tranh, công bằng và minh bạch.

Thực tế này dẫn đến một nghi vấn lớn về quá trình tổ chức đấu thầu tại các gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp và chỉ có một nhà thầu tham dự.

Câu hỏi cốt lõi là: Tại sao cùng một mặt hàng, gói thầu ở quận Tân Bình thu hút được 7 nhà thầu, trong khi các gói thầu ở TP. Thủ Đức và Hóc Môn lại chỉ có 1?

Phải chăng E-HSMT (hồ sơ mời thầu) tại các gói thầu "một mình một chợ" có chứa đựng các tiêu chí kỹ thuật, điều kiện tiên quyết mang tính "định hướng", hạn chế cạnh tranh, khiến các nhà thầu khác (như 6 nhà thầu đã tham gia tại Tân Bình) không thể đáp ứng hoặc không muốn tham gia?

Bên cạnh đó, công tác xây dựng giá dự toán tại các gói thầu tiết kiệm thấp cũng cần được xem xét lại. Liệu giá dự toán có đang được xây dựng sát với giá thị trường?

Nếu năng lực của Công ty Thành Phát cho phép họ thực hiện gói thầu tại Tân Bình với mức giá giảm tới 35% so với dự toán mà vẫn đảm bảo chất lượng và lợi nhuận, vậy tại sao tại TP. Thủ Đức, mức giảm giá chỉ là 4-5%?

Việc đảm bảo tính cạnh tranh không chỉ là yêu cầu của pháp luật mà còn là chìa khóa để sử dụng hiệu quả từng đồng vốn ngân sách. Trách nhiệm chính trong việc này thuộc về Chủ đầu tư và Bên mời thầu trong việc xây dựng và phê duyệt E-HSMT.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5:] Gói thầu "một mình một chợ", tiết kiệm thấp: Chuyên gia nói gì về trách nhiệm Chủ đầu tư?