Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, chuỗi bài phản ánh về hoạt động đấu thầu dựa trên dữ liệu của Công ty Cổ phần Xây dựng Công trình Tây Hồ đã chỉ ra những dấu hiệu đáng chú ý: Tỷ lệ trúng thầu cao tại một số bên mời thầu cụ thể, và tình trạng thiếu cạnh tranh, trúng thầu sát giá tại nhiều dự án. Những hiện tượng này phản ánh những vấn đề chung cần được giải quyết để nâng cao hiệu quả hoạt động đấu thầu, đặc biệt khi hệ thống pháp luật đã được cập nhật với nhiều quy định mới trong năm 2025.

Hành lang pháp lý và thách thức trong thực thi

Hệ thống pháp luật về đấu thầu tại Việt Nam liên tục được hoàn thiện. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15. Cùng với đó, Chính phủ và các Bộ, ngành đã ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC. Hành lang pháp lý được đánh giá là ngày càng chặt chẽ, tuy nhiên, việc thực thi trên thực tế vẫn còn những khoảng trống.

Nhận diện rào cản kỹ thuật và nguy cơ hạn chế cạnh tranh

Trao đổi với PV Báo Tri thức và Cuộc sống về hiện tượng một số gói thầu đấu thầu rộng rãi nhưng chỉ có 1 nhà thầu tham dự hoặc trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm rất thấp, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang cho rằng, nguyên nhân cốt lõi thường nằm ở khâu xây dựng Hồ sơ mời thầu (E-HSMT).

"Mặc dù Luật Đấu thầu và Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã quy định rất rõ việc cấm đưa ra các điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế bất bình đẳng, nhưng trên thực tế, vẫn tồn tại hiện tượng 'cài cắm' các tiêu chí kỹ thuật đặc thù. Đó có thể là yêu cầu về nhân sự, thiết bị quá mức cần thiết so với quy mô gói thầu, hoặc các chứng chỉ, giấy phép con mà chỉ một số ít doanh nghiệp đáp ứng được," chuyên gia Đỗ Phạm Giang phân tích.

Theo ông Giang, để khắc phục tình trạng này, vai trò của tổ thẩm định E-HSMT là cực kỳ quan trọng. "Các thành viên tổ thẩm định cần phải có năng lực và đạo đức nghề nghiệp, phát hiện và loại bỏ các tiêu chí mang tính định hướng. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý nhà nước đối với chất lượng E-HSMT trước khi phát hành."

Tăng cường giám sát thực hiện hợp đồng và xử lý gian lận

Một vấn đề khác được đặt ra là việc nhà thầu trúng nhiều gói thầu cùng lúc có thể dẫn đến tình trạng dàn trải nguồn lực, không đảm bảo nhân sự, thiết bị như cam kết trong E-HSDT.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) nhấn mạnh vai trò giám sát của chủ đầu tư và cộng đồng trong giai đoạn thực hiện hợp đồng.

"Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản sửa đổi năm 2025 đã tăng cường các quy định về quản lý thực hiện hợp đồng. Chủ đầu tư có trách nhiệm kiểm tra, giám sát việc huy động nhân sự chủ chốt, thiết bị thi công của nhà thầu tại công trường," Luật sư Hương cho biết.

"Đối với các nhà thầu trúng nhiều gói thầu cùng lúc như trường hợp báo chí phản ánh, cần đặc biệt lưu ý việc kiểm tra thực tế. Nếu phát hiện nhà thầu kê khai không trung thực hoặc trùng lặp nhân sự chủ chốt cho nhiều gói thầu cùng thời điểm mà không có giải pháp thay thế hợp lý, đây được coi là hành vi gian lận. Cần xử lý nghiêm theo quy định, bao gồm cả việc áp dụng chế tài cấm tham gia hoạt động đấu thầu."

Minh bạch thông tin – Chìa khóa cho sự cạnh tranh lành mạnh

Cả chuyên gia Đỗ Phạm Giang và Luật sư Nguyễn Thị Hương đều đồng tình rằng, minh bạch thông tin là chìa khóa để nâng cao hiệu quả và tính cạnh tranh trong đấu thầu.

"Thông tư 79/2025/TT-BTC của Bộ Tài chính đã hướng dẫn chi tiết hơn về việc công khai thông tin trong đấu thầu qua mạng. Không chỉ công khai kết quả lựa chọn nhà thầu, mà các thông tin chi tiết hơn như Báo cáo đánh giá E-HSDT (bao gồm lý do chi tiết loại các nhà thầu) cũng cần được công khai một cách đầy đủ, kịp thời," chuyên gia Đỗ Phạm Giang chia sẻ.

Khi thông tin được minh bạch, xã hội và các cơ quan quản lý có đủ dữ liệu để phân tích, phát hiện các dấu hiệu bất thường, như hiện tượng một nhà thầu thường xuyên trúng thầu tại một bên mời thầu với tỷ lệ tiết kiệm thấp.

Việc Công ty Cổ phần Xây dựng Công trình Tây Hồ hay bất kỳ doanh nghiệp nào khác phát triển mạnh mẽ, trúng nhiều gói thầu là điều đáng khích lệ nếu quy trình đó hoàn toàn tuân thủ pháp luật, dựa trên sự cạnh tranh công bằng. Để hướng tới mục tiêu đó, cần có sự nỗ lực đồng bộ từ các bên liên quan và sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan chức năng, nhằm đảm bảo nguồn vốn nhà nước được sử dụng một cách tiết kiệm và hiệu quả nhất./.