Người phụ nữ đứng sau giống lúa tỷ đô Việt Nam

Hơn ba thập kỷ rưỡi miệt mài với đồng ruộng và người nông dân, kỹ sư Bạch Thị Vững, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển (VRDC), Công ty Cổ phần Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam cùng các cộng sự đã lai tạo thành công nhiều giống lúa mới có năng suất, chất lượng và khả năng thích ứng vượt trội, góp phần mang lại những mùa vàng bội thu cho bà con trên khắp cả nước. Với những đóng góp bền bỉ và thiết thực ấy, kỹ sư Bạch Thị Vững vinh dự được vinh danh là “Nhà khoa học của nhà nông” năm 2025.

Từ phòng thí nghiệm đến cánh đồng, hành trình tỉ USD của hạt gạo Việt

Sở hữu 6 giống lúa thương hiệu, “mẹ đẻ” của Đài Thơm 8 giống lúa chiếm hơn 30% sản lượng gạo thơm xuất khẩu của Việt Nam, đóng góp hơn 1 tỷ USD vào kim ngạch, bà Bạch Thị Vững là một trong những nhà khoa học có tầm ảnh hưởng trong ngành nông nghiệp Việt Nam.

Bà chia sẻ, khi đi công tác dọc vùng ĐBSCL, từ Cần Thơ, Kiên Giang đến Bạc Liêu thấy cảnh bà con chở giống lúa trên những chiếc xuồng, bao bì ghi rõ hai chữ Đài Thơm 8, trong bà dâng lên niềm hạnh phúc. “Rất vui và tự hào khi công trình nghiên cứu của mình đã thật sự đi vào cuộc sống”, bà chia sẻ.

Giống lúa Đài Thơm 8 được kỹ sư Bạch Thị Vững và các cộng sự tạo ra từ phép lai phức tạp giữa hai dòng BVN và OM4900, trải qua tám thế hệ chọn lọc nghiêm ngặt trước khi được công nhận chính thức vào năm 2013. Giống lúa này có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất cao (đạt từ 7 – 9 tấn/ha), cơm dẻo, thơm, hạt gạo dài, trắng trong và đặc biệt chịu mặn đến 6‰, một bước tiến quan trọng giúp nông dân Đồng bằng sông Cửu Long chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn.

Trước đó, kỹ sư Bạch Thị Vững từng ghi dấu ấn sâu đậm với giống lúa lai Bắc ưu 903 kháng bệnh bạc lá. Căn bệnh này từng khiến hàng nghìn hecta lúa cháy vàng. Không cam lòng nhìn “đứa con tinh thần” Bắc ưu 903 bị thoái hóa, bà cùng cộng sự đã bền bỉ nhiều năm hồi giao, lai tạo giữa các dòng lúa có khả năng kháng bệnh mạnh. Đến vụ mùa 2007, thành quả đã đến: Bắc ưu 903 KBL ra đời giống lúa kháng được nhiều nòi vi khuẩn bạc lá phổ biến ở miền Bắc, giúp nông dân tiết kiệm hàng tỷ đồng chi phí thuốc bảo vệ thực vật mỗi năm.

Mỗi hạt lúa gieo xuống mang theo niềm tin triệu nông dân

Sinh ra và lớn lên ở Tây Ninh, mảnh đất của nắng gió và ruộng đồng, kỹ sư Bạch Thị Vững đã dành trọn hơn 37 năm cuộc đời cho hạt lúa và người nông dân Việt Nam. ChatGPT said:

Sinh năm 1965 tại Tây Ninh, kỹ sư Bạch Thị Vững là hình ảnh tiêu biểu của người phụ nữ Việt Nam tận tụy, bền bỉ và say nghề. Những năm công tác tại Chi cục Bảo vệ thực vật Long An (1988–1999) đã đưa bà đến từng cánh đồng, cùng nông dân phòng trừ sâu bệnh, áp dụng quy trình sản xuất khoa học, giúp họ giảm chi phí và nâng cao năng suất. Chính những trải nghiệm ấy đã cho bà hiểu sâu nỗi nhọc nhằn và khát vọng mùa vàng no đủ của người nông dân.

Năm 1999, mang trong mình ước mơ tạo ra những giống lúa tốt hơn cho bà con, bà quyết định chuyển sang nghiên cứu, gia nhập Công ty Giống cây trồng miền Nam (SSC), thành viên của Vinaseed Group. Từ đây, hành trình tìm ra những hạt giống mang lại niềm tin và sự bền vững cho nông nghiệp Việt chính thức bắt đầu.

Những năm tháng rong ruổi khắp Đồng bằng sông Cửu Long, từ Cần Thơ, Kiên Giang đến Bạc Liêu, bà luôn có mặt trên đồng cùng nông dân, khi cây lúa còn xanh non và cả lúc gặp sâu bệnh. Chính từ thực tiễn ấy, bà hiểu rõ điều nông dân cần nhất không phải là lời hứa, mà là hạt giống có thể cứu mùa màng.

Thành công của những giống lúa như Đài Thơm 8, Bắc ưu 903 KBL hay Thuần Việt 6 không chỉ đến từ tri thức mà còn từ sự kiên trì vượt qua hàng trăm thất bại, hành trình dài của những khó khăn, thử thách. Nhưng bà vẫn kiên trì theo đuổi mục tiêu của mình, bởi với bà, “mỗi hạt lúa gieo xuống ruộng không chỉ là thành quả của nghiên cứu mà còn là niềm tin của hàng triệu người nông dân”.

Khát vọng nâng tầm gạo Việt

Theo kỹ sư Bạch Thị Vững, Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, song phần lớn vẫn là gạo hàng hóa, giá trị chưa cao. Bà cho rằng, muốn nâng tầm gạo Việt, điều cốt lõi vẫn là giống. Chỉ khi có những giống lúa chất lượng cao, ổn định, giá trị xuất khẩu mới thực sự tăng.

Với bà, những thành công của Đài Thơm 8 hay ST25 cho thấy khoa học chọn giống chính là nền tảng của giá trị hạt gạo Việt. Tuy nhiên khi đặt cạnh các “cường quốc lúa gạo” như Ấn Độ, Thái Lan hay Trung Quốc, những nơi có tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng hạt gạo thì giống lúa này của Việt Nam vẫn chưa thực sự chinh phục được những thị trường khó tính, còn nhiều yếu tố cần hoàn thiện.

Là quốc gia nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu, Việt Nam ở mỗi giai đoạn sẽ có những mục tiêu và ưu tiên khác nhau để đáp ứng nhu cầu của số đông. Đài Thơm 8 đã hoàn thành rất tốt chặng đường đầu tiên, và hành trình tiếp theo sẽ hướng tới mục tiêu tạo ra hạt gạo vừa năng suất cao vừa đạt chất lượng “đỉnh”.

Trong các buổi trao đổi với đồng nghiệp, bà và cộng sự vẫn thường nói đùa về một dự định mới: “Có thể một ngày nào đó, Đài Thơm 10 sẽ ra đời, phiên bản nâng cấp của Đài Thơm 8. Theo bà, đó là bài toán khó, nhưng đầy khát vọng và niềm tin.

Dù đã bước sang tuổi 60, kỹ sư Bạch Thị Vững vẫn đều đặn theo dõi các đề tài mới, cập nhật xu hướng công nghệ và trực tiếp hướng dẫn đồng nghiệp trẻ. Bà cho rằng, tính cẩn trọng và tinh thần cầu toàn là điều không thể thiếu trong nghiên cứu khoa học. “Chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể khiến cả kết quả nhiều năm trở nên vô nghĩa,” bà chia sẻ.

Câu chuyện về kỹ sư Bạch Thị Vững không chỉ cho thấy một nhà khoa học tận tụy mà còn là hình ảnh đẹp của người phụ nữ Việt Nam kiên cường, bền bỉ và luôn gieo những “mùa vàng” của tri thức, niềm tin và hi vọng trên mảnh đất quê hương.