Giữa nhịp sống hiện đại, ở làng nghề mây tre Phú Vinh (Chương Mỹ, Hà Nội) vẫn vang lên tiếng đan mộc mạc, đều nhịp như hơi thở của thời gian. Ở đó, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Văn Tĩnh suốt hơn bốn thập kỷ đã bền bỉ “thổi hồn” vào từng sợi mây, hạt tre. Ông được vinh danh Công dân Thủ đô ưu tú 2025, là sự ghi nhận cho hành trình giữ gìn và hồi sinh di sản của quê hương.

Nâng nghề mây tre lên tầm kiệt tác”

Phú Vinh, nơi có làng nghề mây tre đan hơn 400 năm tuổi, vốn được biết đến với những sản phẩm mộc mạc, thúng, nia, đèn trang trí đơn giản nhưng dưới bàn tay và khát vọng của Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Văn Tĩnh, những sợi mây, nan tre đã trở thành “ngôn ngữ” mang đậm dấu ấn văn hóa, thẩm mỹ cao.

Năm 1986, với chiếc lồng bàn được đan công phu, ông Tĩnh đã giành giải thưởng tại Triển lãm Hàng thủ công mỹ nghệ toàn quốc lần thứ nhất và được Trung ương Đoàn, Hội Thủ công Mĩ nghệ Việt Nam tặng Bằng khen. Nhưng đó chỉ là một dấu mốc nhỏ trong hành trình dài mà ông dành trọn cho mây tre, khi từng sản phẩm ra đời không chỉ để làm đẹp cho đời, mà còn để kể lại câu chuyện về đôi bàn tay Việt, về lòng kiên trì và tình yêu với nghề truyền thống.

Ông Tĩnh, sinh năm 1964, là con trai của Nghệ nhân Nguyễn Văn Khiếu. Ông Tình đã không chỉ tiếp nối truyền thống của gia đình mà còn mở rộng tầm nhìn: đổi mới mẫu mã, kết hợp yếu tố mỹ thuật vào nghề thủ công, đưa các sản phẩm không chỉ dùng trong sinh hoạt mà trở thành những vật phẩm trang trí, nội thất cao cấp.

Nhờ cách tiếp cận sáng tạo đó, nhiều sản phẩm của ông như đèn treo, bàn ghế, bình hoa đan mây… đã giành giải thưởng như Golden-V hay các giải quốc gia về sáng tạo kiểu dáng sản phẩm, khẳng định trình độ và tầm nhìn vượt lên khỏi quy mô làng nghề truyền thống.

Dấu ấn của ông Tĩnh nằm ở chỗ: ông không chỉ giữ cái cũ, mà biết sáng tạo để nghề mây tre đan vừa giữ được “hồn quê”, vừa bắt nhịp được với thị hiếu hiện đại, để sản phẩm vừa chạm vào trái tim người Việt, vừa được người nước ngoài trân trọng.

Giữ hồn mây tre Việt

Sinh ra và lớn lên trong gia đình làm mây tre đan ở Phú Vinh, từ 10 tuổi, ông Tĩnh đã quen với mưa sợi, hương tre, tiếng nan rập rờn dưới bàn tay thợ. Cha ông từng là người thợ mây nổi bật trong làng, truyền cho ông những bí quyết khéo léo và đam mê nghề. Thế nhưng, con đường bảo tồn nghề không hề bằng phẳng.

Ông Tĩnh chia sẻ, trong quá trình làm nghề, ông luôn cố gắng học hỏi, tích lũy kinh nghiệm từ chính bản thân mình và từ những người xung quanh. “Tôi mong muốn học được nhiều nhất có thể các kỹ năng, bí quyết của cha ông, kinh nghiệm của những người thợ giỏi trong làng để ngày càng hoàn thiện tay nghề của mình", ông Tĩnh cho hay.

Trong những năm đổi mới và đô thị hóa mạnh ở Hà Nội, thị trường mây tre đan bị cạnh tranh khốc liệt bởi đồ nhựa rẻ tiền và sản phẩm công nghiệp. Nhiều nghệ nhân trong làng từ bỏ nghề, di dời sang sống bằng công việc khác. Ông Tĩnh từng trải qua giai đoạn “bế tắc”, khi đơn hàng giảm, nguyên liệu khó tìm, giá bán thấp, nhiều khi sản phẩm làm ra không đủ trả công cho người thợ. Nhưng ông không bỏ cuộc: ông tự mày mò cách xử lý vật liệu, cải tiến kỹ thuật, mở rộng mẫu mã để phù hợp xu hướng mới.

Khoảng giữa thập niên 2000, ông quyết định rời bỏ vùng “an nhàn” để tập trung xây dựng thương hiệu gia đình. Ông dồn tâm huyết vào việc thiết kế sản phẩm đẹp, mang giá trị nghệ thuật cao đồng thời có tính ứng dụng, từ đèn, giỏ, bình hoa cho đến đồ nội thất mây tre. Dần dần, tên ông được nhiều nơi biết tới, sản phẩm được trưng bày tại triển lãm mỹ thuật, đoạt giải thưởng và được đặt hàng trong và ngoài nước.

Từ một nghệ nhân cá nhân, ông đã xây dựng thương hiệu - Công ty Việt Quang. Mỗi năm, công ty cho doanh thu hàng chục tỷ đồng, tạo công ăn việc làm cho người dân làng nghề Phú Vinh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương bền vững. Việc ông cùng sản phẩm mây tre Phú Vinh được công nhận trong chương trình OCOP 4 sao, được quảng bá rộng rãi, là minh chứng cho việc một nghề truyền thống nếu được chăm chút tỉ mỉ về kỹ thuật, mẫu mã, thị trường thì có thể vươn xa.

Không chỉ say mê sáng tạo, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Văn Tĩnh còn dành trọn tâm huyết để truyền nghề cho thế hệ kế cận. Ngay từ khi còn nhỏ, hai người con trai của ông đã được hướng dẫn từng đường đan, nếp gấp, từng bước nắm bắt kỹ thuật tinh xảo của nghề mây tre. Giờ đây, họ đã trở thành những nghệ nhân đồng hành cùng ông, tiếp nối và phát triển nghề truyền thống với niềm tự hào và trách nhiệm.

Những buổi truyền dạy do ông tổ chức không chỉ đơn thuần là truyền thụ kỹ thuật, mà còn là dịp lan tỏa tình yêu nghề, tinh thần kiên trì và ý thức giữ nghề cho cộng đồng. Với ông, mỗi lớp học là một cách gửi gắm niềm đam mê, trao truyền giá trị văn hóa và vun đắp lòng tự hào dân tộc, để nghề mây tre Phú Vinh không chỉ sống lại trong tay thế hệ hôm nay mà còn tiếp tục tỏa sáng trong tương lai.