Làm chủ công nghệ khí hóa rác thải

Tại Better Choice Awards 2025 - sự kiện tôn vinh những sản phẩm, dịch vụ và giải pháp đổi mới sáng tạo tiêu biểu do Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia và Công ty CP VCCorp phối hợp tổ chức dưới sự chỉ đạo của Bộ Tài chính, Công ty TNHH Do Green đã giành vị trí quán quân với giải pháp khí hóa rác thải.

Tiên phong trong công nghệ xanh

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Nguyễn Thành Nam, Tổng Giám đốc Do Green, cho biết giải pháp khí hóa rác thải độc quyền của Do Green khác biệt hoàn toàn so với công nghệ đốt rác. Tạo ra nguồn năng lượng sạch, giải pháp này còn góp phần hiện thực hóa tầm nhìn xây dựng nền kinh tế tuần hoàn và trung hòa carbon.

Theo lãnh đạo Do Green, công nghệ khí hóa có khả năng biến toàn bộ rác đầu vào thành khí tổng hợp (syngas) - loại khí có thể sử dụng để phát điện, vận hành lò hơi hoặc tua-bin. Quá trình này đồng thời tạo ra than sinh học (biochar) - vật liệu có khả năng lưu giữ carbon lâu dài và được ứng dụng trong nông nghiệp. Công nghệ này không phát sinh tro bay độc hại hay nước thải, giúp giảm triệt để tác động môi trường so với các công nghệ đốt truyền thống.

Do Green đã vận hành nhà máy thực nghiệm công suất 100 tấn/ngày tại Hưng Yên. Dự án được các bộ, ngành liên quan thẩm định, đánh giá đạt chuẩn khí thải của châu Âu và Nhật Bản. Nhà máy đánh dấu bước tiến lớn trong việc thương mại hóa công nghệ khí hóa "make in Vietnam", đồng thời được xem là dự án mẫu để doanh nghiệp (DN) chứng minh hiệu quả công nghệ và mở rộng thương mại hóa.

Ông Nguyễn Thành Nam khẳng định công nghệ khí hóa của Do Green hoàn toàn do đội ngũ kỹ sư trong nước làm chủ - từ thiết kế, chế tạo đến vận hành. Giải pháp đã được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng độc quyền sáng chế, đồng thời được bộ này thẩm định về tính khả thi, hiệu quả môi trường.

Hệ thống có thể vận hành bán tự động hoặc tự động hóa cao. Chi phí đầu tư cho một hệ thống khí hóa công suất xử lý 1 tấn rác/ngày khoảng 800 triệu đến 1 tỉ đồng, tùy loại rác thải (rác hữu cơ, rác kim loại nặng...). Công suất cao hơn thì tổng vốn đầu tư sẽ tăng tương ứng nhưng chi phí vận hành lại giảm nhờ hiệu quả kinh tế.

"Gần như toàn bộ thiết bị, dây chuyền đều được chế tạo trong nước, chỉ khoảng 1% linh kiện phải nhập khẩu, giúp chủ động nguồn cung, giảm chi phí và thời gian bảo trì. So với công nghệ đốt rác phát điện, thường với mức đầu tư 2-2,5 tỉ đồng/tấn rác/ngày, công nghệ khí hóa của Do Green tiết kiệm khoảng 50% chi phí đầu tư ban đầu, giảm đáng kể chi phí vận hành và phát thải" - ông Nam so sánh.

Ngoài ra, công nghệ này còn cho phép thu hồi năng lượng sạch dưới dạng syngas, góp phần trung hòa carbon và giảm phát thải khí nhà kính. Hệ thống được thiết kế theo mô-đun linh hoạt, có thể mở rộng quy mô từ 50 đến 2.000 tấn/ngày; được trang bị nền tảng giám sát dữ liệu từ xa, giúp theo dõi thông số hoạt động và hiệu suất theo thời gian thực.

Thiếu cơ chế hỗ trợ

Dù sở hữu công nghệ tiên tiến, Do Green vẫn đối mặt với nhiều khó khăn khi đưa sản phẩm ra thị trường.

Vướng mắc lớn nhất nằm ở cơ chế quy hoạch và giao đất xử lý rác của địa phương. Ông Nguyễn Thành Nam phản ánh nhiều tỉnh, thành phố đã phân bổ toàn bộ đất quy hoạch xử lý rác cho các nhà đầu tư khác, dù dự án của những nhà đầu tư này chưa được triển khai. Vì vậy, khi Do Green nộp hồ sơ đầu tư thì không còn vị trí được phép đặt nhà máy. "DN có công nghệ, có năng lực nhưng lại không có đất để làm vì quy hoạch đã "khóa cứng" hết" - ông Nam băn khoăn.

Một vướng mắc khác là quy định pháp luật không cho phép DN sản xuất tự xử lý rác tại chỗ nếu vượt quy mô cho phép. Trong khi đó, hầu hết các khu công nghiệp lại không bố trí sẵn quỹ đất dành cho hạ tầng xử lý chất thải mà chỉ tập trung cho thuê nhà xưởng, bởi lợi nhuận mang lại nhiều hơn. Khi quỹ đất khu công nghiệp không được ưu tiên cho quy hoạch không gian xanh, xử lý môi trường thì rất khó triển khai mô hình tuần hoàn.

Ngoài ra, cơ chế đấu thầu hiện nay cũng khiến các DN công nghệ trong nước khó cạnh tranh. Theo quy định, muốn tham gia đấu thầu dự án xử lý rác 1.000 tấn/ngày, DN phải chứng minh đã từng vận hành dự án cùng quy mô, điều mà gần như chỉ các DN nước ngoài mới đáp ứng được. "Đó là bài toán "con gà - quả trứng". Nếu không được thử nghiệm, làm sao DN trong nước có kinh nghiệm để đủ điều kiện đấu thầu?" - lãnh đạo Do Green đặt câu hỏi.

Từ những vướng mắc trên, Do Green kiến nghị các địa phương có cơ chế thử nghiệm có thời hạn, khoảng 5-10 năm, cho DN công nghệ môi trường trong nước. Mô hình này không chỉ giúp đánh giá hiệu quả thực tế của công nghệ mà còn tạo môi trường cạnh tranh công bằng, khuyến khích đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần bổ sung quy định về hạ tầng xanh ngay từ giai đoạn quy hoạch khu công nghiệp, bao gồm khu vực dành riêng cho xử lý rác, nước thải và năng lượng tái tạo.

Về tài chính, Do Green đang làm việc với nhiều quỹ hỗ trợ và ngân hàng, trong đó có Quỹ Phát triển DN nhỏ và vừa (SMEDF), các quỹ môi trường quốc tế và tổ chức tài chính xanh. Mức lãi suất cho vay ưu đãi hiện thấp hơn 2%-3% so với lãi suất thương mại, giúp DN giảm áp lực vốn đầu tư ban đầu.

"Chúng tôi xác định đã là DN công nghệ thì phải tự đứng vững, tính được bài toán lợi nhuận. Nếu có cơ chế thử nghiệm cho DN tham gia các dự án của địa phương, ưu tiên quy hoạch không gian xanh và hỗ trợ tín dụng xanh thì DN sẽ có cơ hội bứt phá" - ông Nguyễn Thành Nam bày tỏ.