Gói thầu tiết kiệm 75% và cạnh tranh thấp: Chuyên gia chỉ rõ lỗ hổng [Kỳ 5]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, vệt bài phản ánh về hoạt động đấu thầu liên quan đến Công ty TNHH Vinaspare tại Công ty Điện lực Dầu khí Cà Mau và Công ty Nhiệt điện Duyên Hải đã làm nổi bật hai vấn đề cốt lõi trong công tác quản lý đấu thầu hiện nay: Tính chính xác của việc lập dự toán (giá gói thầu) và đảm bảo tính cạnh tranh thực chất trong quá trình lựa chọn nhà thầu.

Các hiện tượng như gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm bất thường lên tới 75,3% tại Cà Mau (Quyết định KQLCNT số 910/QĐ-ĐLDKCM-KHVT), hay việc 6/7 nhà thầu bị loại tại gói 24MSHH-SXKD-2025 ở Duyên Hải, không chỉ là những con số đơn lẻ mà là chỉ dấu cho thấy những bất cập cần được khắc phục để hoạt động đấu thầu thực sự hiệu quả, minh bạch.

Để làm rõ hơn các quy định pháp lý và trách nhiệm của các bên liên quan trong bối cảnh khung pháp lý về đấu thầu liên tục được cập nhật, Báo Tri thức và Cuộc sống đã trao đổi với các luật sư và chuyên gia uy tín.

Siết chặt quy định về E-HSMT và đảm bảo cạnh tranh

Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) nhận định, hệ thống pháp luật về đấu thầu của Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện theo hướng tăng cường minh bạch và cạnh tranh. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, cùng với các văn bản sửa đổi, bổ sung (như Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15) và các văn bản hướng dẫn mới nhất (như Nghị định 214/2025/NĐ-CP, Thông tư 79/2025/TT-BTC), đã đưa ra các quy định rất chặt chẽ về việc xây dựng Hồ sơ mời thầu (E-HSMT).

"Khoản 2, Điều 44 của Luật Đấu thầu 2023 quy định rất rõ ràng: 'Hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'. Quy định này là nền tảng để đảm bảo mọi nhà thầu có năng lực đều có cơ hội tham gia", Luật sư Hương phân tích.

Dự toán cao bất thường: Lỗ hổng trong quản lý chi phí

Đối với vấn đề gói thầu tại Công ty Điện lực Dầu khí Cà Mau có tỷ lệ tiết kiệm lên đến 75,3%, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhận định đây là dấu hiệu điển hình của sự bất cập trong công tác lập và phê duyệt dự toán.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang cho biết: "Tiết kiệm trong đấu thầu là mục tiêu quan trọng, nhưng tiết kiệm 75,3% là một con số bất thường. Nó cho thấy giá gói thầu được duyệt (1.945.313.299 đồng) cao gấp 4 lần giá trúng thầu (479.996.000 đồng). Điều này có dấu hiệu vi phạm nguyên tắc xác định giá gói thầu quy định tại Điều 16 Luật Đấu thầu 2023."

Theo ông Giang, giá gói thầu phải được lập dựa trên các căn cứ xác thực như dự toán đã được duyệt, kết quả khảo sát thị trường, hoặc báo giá của các nhà cung cấp, theo hướng dẫn chi tiết tại Thông tư 79/2025/TT-BTC.

"Việc chênh lệch quá lớn cho thấy công tác khảo sát giá thị trường có khả năng chưa được thực hiện nghiêm túc, hoặc các căn cứ để lập dự toán không còn phù hợp tại thời điểm phê duyệt KHLCNT (Quyết định 434/QĐ-ĐLDKCM-KHVT)", chuyên gia Đỗ Phạm Giang phân tích.

Chuyên gia nhấn mạnh về trách nhiệm của chủ đầu tư: "Trách nhiệm của Công ty Điện lực Dầu khí Cà Mau là phải đảm bảo giá gói thầu được tính đúng, tính đủ và sát với thực tế. Nếu giá gói thầu được xác định quá cao, con số tiết kiệm đạt được chỉ là ảo, nó không phản ánh hiệu quả đấu thầu mà chỉ cho thấy sự yếu kém trong quản lý chi phí, thậm chí là dấu hiệu của việc cố ý làm sai lệch dự toán ban đầu. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán cần vào cuộc để làm rõ trách nhiệm trong trường hợp này."

Để hoạt động đấu thầu thực sự trở thành công cụ hữu hiệu trong việc sử dụng vốn, đảm bảo cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả, sự tuân thủ pháp luật của các chủ đầu tư, bên mời thầu là yếu tố tiên quyết.

Các bất cập được chỉ ra qua loạt bài viết này cho thấy, việc nâng cao năng lực và trách nhiệm giải trình của các đơn vị tổ chức đấu thầu là yêu cầu cấp thiết. Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ hơn đối với cả hai khâu trọng yếu: Xây dựng E-HSMT để không tạo ra rào cản hạn chế cạnh tranh, và lập dự toán, giá gói thầu sát với thực tiễn thị trường. Chỉ khi đó, hoạt động đấu thầu mới thực sự mang lại lợi ích kinh tế và củng cố niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp cũng như dư luận xã hội.