Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, qua phân tích hoạt động đấu thầu của Công ty Cổ phần Thương mại - Kỹ thuật Hải Anh, đặc biệt tại Công ty Cổ phần Điện lực Dầu khí Nhơn Trạch 2 (PVPower NT2), một số vấn đề nổi bật đã được ghi nhận. Đó là mối quan hệ đối tác quen thuộc, sự bất thường trong tỷ lệ tiết kiệm năm 2025 (có gói giảm giá gần 50%), và sự thiếu ổn định trong năng lực dự thầu (tỷ lệ trượt thầu cao). Những vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc tăng cường công tác quản lý, giám sát và đặc biệt là "hậu kiểm" trong hoạt động đấu thầu.

Khi giá rẻ đi kèm rủi ro: Tầm quan trọng của C/O, C/Q

Mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Hiệu quả kinh tế không chỉ đo lường bằng tỷ lệ tiết kiệm tại thời điểm trúng thầu, mà quan trọng hơn là chất lượng, độ bền và hiệu quả sử dụng của hàng hóa, dịch vụ trong suốt vòng đời dự án.

Như đã phân tích, việc Công ty Cổ phần Thương mại - Kỹ thuật Hải Anh trúng thầu gói IB2500154017 tại PVPower NT2 với mức giá giảm tới 49,73% (giảm hơn 3,57 tỷ đồng) dấy lên những băn khoăn lớn về khả năng đảm bảo chất lượng và nguồn gốc xuất xứ của vật tư kỹ thuật. Trong bối cảnh này, vai trò của Chứng nhận xuất xứ (C/O) và Chứng nhận chất lượng (C/Q) trở nên tối quan trọng.

C/O và C/Q là những tài liệu pháp lý đảm bảo hàng hóa được sản xuất đúng nguồn gốc, tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật đã cam kết trong hợp đồng. Đối với các gói thầu giảm giá sâu, việc kiểm soát chặt chẽ các chứng từ này là biện pháp tiên quyết để ngăn ngừa nguy cơ gian lận, trà trộn hàng hóa kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái hoặc hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Nếu chủ đầu tư lơ là trong khâu kiểm tra, nghiệm thu, chấp nhận các C/O, C/Q không hợp lệ hoặc không kiểm tra thực tế hàng hóa một cách kỹ lưỡng, hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Việc sử dụng vật tư không đảm bảo trong các hệ thống kỹ thuật phức tạp như nhà máy điện có thể dẫn đến sự cố, giảm hiệu suất hoạt động, tăng chi phí bảo trì sửa chữa về sau, thậm chí đe dọa an toàn vận hành.

Trách nhiệm của Chủ đầu tư trong công tác "hậu kiểm"

Luật Đấu thầu và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP, Thông tư 79/2025/TT-BTC quy định rõ trách nhiệm của chủ đầu tư không chỉ dừng lại ở việc tổ chức lựa chọn nhà thầu mà còn bao gồm việc quản lý và giám sát thực hiện hợp đồng.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) nhấn mạnh: "Trách nhiệm của chủ đầu tư trong giai đoạn thực hiện hợp đồng là rất lớn. Theo quy định của pháp luật, chủ đầu tư phải tổ chức nghiệm thu chất lượng hàng hóa, dịch vụ một cách chặt chẽ, đúng quy trình. Đối với các gói thầu có dấu hiệu bất thường về giá, việc tăng cường các biện pháp kiểm soát là bắt buộc. Chủ đầu tư cần yêu cầu nhà thầu cung cấp đầy đủ C/O, C/Q bản gốc, đối chiếu với các yêu cầu của E-HSMT và hợp đồng. Trong trường hợp cần thiết, phải tiến hành giám định độc lập để xác minh chất lượng thực tế của hàng hóa."

Luật sư Hương cũng cho biết thêm: "Nếu phát hiện nhà thầu có hành vi gian lận về xuất xứ, chất lượng hàng hóa, đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các điều cấm trong đấu thầu. Tùy mức độ vi phạm, nhà thầu có thể bị xử lý theo quy định của hợp đồng (phạt vi phạm, từ chối nghiệm thu) và theo quy định của pháp luật (cấm tham gia hoạt động đấu thầu)."

Đảm bảo tính cạnh tranh và công bằng trong thực tiễn

Bên cạnh vấn đề giá cả và chất lượng, mức độ cạnh tranh và tính công bằng trong đánh giá hồ sơ cũng là yếu tố cần xem xét. Tại gói thầu IB2500154017, việc nhà thầu chào giá thấp nhất (Công ty TNHH Neway Group) bị loại và nhà thầu chào giá cao hơn (Công ty Cổ phần Thương mại - Kỹ thuật Hải Anh) được lựa chọn cần được thực hiện theo đúng quy trình, đảm bảo đánh giá kỹ thuật khách quan.

Luật sư Nguyễn Văn Lập (Đoàn luật sư TP HCM) cho biết: "Nguyên tắc cơ bản của đấu thầu được quy định rõ tại Điều 6 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 là bảo đảm cạnh tranh và công bằng. Chủ đầu tư cần rà soát kỹ lưỡng Hồ sơ mời thầu, tránh đưa ra các yêu cầu kỹ thuật quá đặc thù có thể dẫn đến hạn chế sự tham gia của các nhà thầu (theo quy định tại Khoản 2, Điều 44 Luật Đấu thầu). Đồng thời, quá trình đánh giá E-HSDT phải tuyệt đối khách quan, đảm bảo nhà thầu được lựa chọn là nhà thầu đáp ứng tốt nhất các yêu cầu về năng lực, kinh nghiệm và kỹ thuật, không chỉ dựa trên giá cả."

Hướng tới thị trường đấu thầu lành mạnh

Để hoạt động đấu thầu thực sự đi vào thực chất, cần có sự vào cuộc đồng bộ của các bên liên quan.

Đối với Chủ đầu tư, như PVPower NT2, cần nâng cao chất lượng công tác lập dự toán, đảm bảo giá dự toán sát với thực tế thị trường, tuân thủ Thông tư 79/2025/TT-BTC. Đồng thời, phải đặc biệt chú trọng công tác "hậu kiểm", xây dựng quy trình giám sát chặt chẽ việc thực hiện hợp đồng, kiên quyết xử lý các trường hợp vi phạm về chất lượng và nguồn gốc hàng hóa.

Đối với các nhà thầu, như Công ty Cổ phần Thương mại - Kỹ thuật Hải Anh, cần nâng cao tính chuyên nghiệp, đảm bảo sự ổn định trong năng lực cạnh tranh (thể hiện qua việc giảm tỷ lệ trượt thầu do lỗi hồ sơ). Chiến lược giá cạnh tranh phải dựa trên cơ sở năng lực thực sự và cam kết tuyệt đối về chất lượng, nguồn gốc hàng hóa.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang đưa ra thông điệp: "Minh bạch hóa hoạt động đấu thầu không chỉ là yêu cầu của pháp luật mà còn là đòi hỏi tất yếu của sự phát triển bền vững. Chỉ khi công tác đấu thầu được thực hiện một cách thực chất, lựa chọn được nhà thầu có năng lực thực sự với chi phí hợp lý và chất lượng đảm bảo, chúng ta mới có thể tối ưu hóa hiệu quả sử dụng nguồn vốn đầu tư, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội."

Việc siết chặt kỷ cương, tăng cường giám sát và hậu kiểm là chìa khóa để xây dựng một thị trường đấu thầu lành mạnh, nơi chỉ những nhà thầu làm ăn chân chính, có năng lực thực sự mới có thể tồn tại và phát triển.