Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, chuỗi các sự kiện tại hai gói thầu thiết bị giáo dục ở Bến Tre, từ việc chỉ có một nhà thầu tham gia, tỷ lệ tiết kiệm thấp, cho đến việc người dân phản ánh giá trúng thầu cao bất thường so với giá thị trường, đã cho thấy những góc khuất trong công tác đấu thầu cần được nhìn nhận nghiêm túc.

Góc nhìn pháp lý từ chuyên gia

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật sư Nguyễn Văn Lập - Đoàn Luật sư TP.HCM cho biết: "Mục tiêu quan trọng nhất của Luật Đấu thầu 2013 là đảm bảo tính cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Việc một gói thầu đấu thầu rộng rãi mà chỉ có một liên danh nhà thầu tham gia không mặc nhiên là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, nếu tình trạng này lặp lại một cách có hệ thống ở nhiều gói thầu lớn tại cùng một chủ đầu tư, cùng với các dấu hiệu như giá trúng thầu sát giá dự toán, tỷ lệ tiết kiệm gần như bằng không, thì đó là một 'báo động đỏ'. Nó cho thấy môi trường cạnh tranh đã chưa được đảm bảo. Các cơ quan thanh tra, kiểm tra cần vào cuộc để làm rõ liệu có sự hạn chế cạnh tranh nào trong quá trình lập hồ sơ mời thầu hay không, ví dụ như các yêu cầu kỹ thuật quá đặc thù dẫn đến việc chỉ một số ít nhà thầu đáp ứng được, đi ngược lại tinh thần của hình thức đấu thầu rộng rãi được quy định tại Điều 20."

Đồng quan điểm, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang phân tích sâu hơn về khía cạnh giá: "Trách nhiệm cốt lõi của chủ đầu tư, quy định tại Điều 74 Luật Đấu thầu 2013, là phải chịu trách nhiệm về toàn bộ quá trình lựa chọn nhà thầu. Trong đó, khâu lập và phê duyệt giá gói thầu là tối quan trọng. Việc giá trúng thầu cao hơn giá tham khảo cho thấy khâu khảo sát giá thị trường, lập dự toán có thể đã chưa được thực hiện một cách nghiêm túc và khách quan. Theo Điều 35, giá gói thầu phải được tính đúng, tính đủ. Nếu giá dự toán bị đẩy lên quá cao, việc đấu thầu chỉ còn mang tính hình thức, không mang lại hiệu quả kinh tế cho nhà nước. Cần phải xem xét lại năng lực và trách nhiệm của đơn vị tư vấn thẩm định giá, cũng như trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc phê duyệt mức giá này."

Trách nhiệm thuộc về ai?

Theo Luật Đấu thầu 2013, trách nhiệm quản lý hoạt động đấu thầu được phân cấp rõ ràng.

Người có thẩm quyền (đại diện là UBND tỉnh Bến Tre cũ) chịu trách nhiệm phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu, giải quyết kiến nghị và tổ chức kiểm tra, giám sát.

Chủ đầu tư (Ban QLDA Bến Tre cũ) chịu trách nhiệm trực tiếp về toàn bộ quá trình, từ phê duyệt hồ sơ mời thầu đến kết quả lựa chọn nhà thầu.

Việc một kịch bản đấu thầu kém hiệu quả lặp lại cho thấy công tác giám sát, kiểm tra hoạt động đấu thầu theo quy định tại Điều 87 của Luật chưa phát huy hết tác dụng.

Để hoạt động đấu thầu thực sự mang lại hiệu quả, tiết kiệm ngân sách nhà nước, các cơ quan quản lý tại tỉnh Vĩnh Long cần có sự rà soát, đánh giá toàn diện các quy trình, đặc biệt là ở khâu lập dự toán và xây dựng tiêu chí mời thầu, nhằm tạo ra một môi trường cạnh tranh thực sự, thu hút nhiều nhà thầu tham gia, từ đó lựa chọn được sản phẩm chất lượng với chi phí hợp lý nhất.