Đấu thầu ngành điện và Luật 2023: Cần minh bạch và hiệu quả kinh tế [Kỳ 5]

Qua 4 kỳ, Báo Tri thức và Cuộc sống đã phân tích dữ liệu hoạt động của Công ty Cổ phần Thương mại - Kỹ thuật Hải Anh (MST 0101360707), một nhà thầu "chuyên" cung cấp thiết bị kỹ thuật cho ngành điện. Hồ sơ của Kỹ thuật Hải Anh cho thấy các đặc điểm nổi bật: Tập trung vào nhóm bên mời thầu "ruột", có tỷ lệ tiết kiệm tổng thể cao 12,35%, mối quan hệ "đối thủ - đối tác" phức tạp, và tỷ lệ trượt thầu năm 2025 cao (54,2%) cho thấy dấu hiệu cạnh tranh.

Từ trường hợp này, vấn đề đảm bảo các mục tiêu của đấu thầu trong lĩnh vực đặc thù kỹ thuật cao như ngành điện đang rất được quan tâm, nhất là trong bối cảnh Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (và các luật sửa đổi, bổ sung như Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15) cùng các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC đã có hiệu lực.

Tăng cường cạnh tranh và trách nhiệm giải trình

Một trong những tinh thần cốt lõi của Luật Đấu thầu 2023 là tăng cường "trách nhiệm giải trình" (Điều 6) và đảm bảo 4 mục tiêu: Cạnh tranh, Công bằng, Minh bạch và Hiệu quả kinh tế (Điều 4).

Dữ liệu của Kỹ thuật Hải Anh cho thấy tỷ lệ tiết kiệm 12,35% và tỷ lệ trượt thầu 54,2% (năm 2025) là những dấu hiệu của một thị trường có cạnh tranh. Tuy nhiên, sự cạnh tranh này cần được giám sát để đảm bảo tính thực chất.

Đặc biệt, mối quan hệ vừa là đối thủ (trong 70 gói), vừa là đối tác (trong 4 gói) giữa Kỹ thuật Hải Anh và Công ty TNHH Neway Group là một điểm cần được các bên mời thầu lưu ý. Việc các nhà thầu liên danh với nhau là bình thường để bổ sung năng lực, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ vi phạm Điều 17 của Luật Đấu thầu 2023 về các hành vi bị cấm, nếu có sự dàn xếp, phân chia "sân chơi".

Nâng cao chất lượng E-HSMT và E-HSDT

Các gói thầu ngành điện thường có tính chất kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi hàng hóa có xuất xứ, tiêu chuẩn rõ ràng. Đây là cơ sở để bên mời thầu sàng lọc nhà thầu, nhưng cũng là "kẽ hở" nếu các tiêu chí bị lạm dụng.

Luật sư Nguyễn Văn Lập (Đoàn Luật sư TP HCM) cho rằng: "Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã siết chặt quy trình đánh giá E-HSDT, tăng cường 'trách nhiệm giải trình' (Điều 6) của chủ đầu tư, bên mời thầu. Đối với các gói thầu kỹ thuật cao, việc giám sát của cộng đồng và báo chí là rất cần thiết để đảm bảo các quy định về cạnh tranh, công bằng (Điều 4) được thực thi. Các bên mời thầu phải chịu trách nhiệm về tính khách quan trong quá trình đánh giá, công khai lý do chấp nhận hoặc loại bỏ nhà thầu."

Đồng quan điểm, chuyên gia đấu thầu Nguyễn Quốc Vũ đưa ra thông điệp xây dựng: "Để thị trường đấu thầu thiết bị công nghiệp nặng phát triển lành mạnh, các bên mời thầu cần nâng cao chất lượng hồ sơ mời thầu (HSMT), tránh cài cắm các tiêu chí không phù hợp nhằm hạn chế cạnh tranh. Đồng thời, bên mời thầu phải nghiêm túc trong việc đánh giá E-HSDT, đặc biệt là các yêu cầu về kỹ thuật và xuất xứ hàng hóa. Việc này đảm bảo hiệu quả kinh tế (tỷ lệ tiết kiệm cao) phải đi đôi với chất lượng bền vững của công trình và thiết bị, phục vụ lợi ích chung."