Đấu thầu hay "chỉ định thầu trá hình"? Bài học từ loạt gói mua sắm xe tại Đồng Nai

Như Báo Tri thức và Cuộc sống đã phản ánh ở các kỳ trước, hiện tượng Công ty TNHH Toyota Biên Hòa trúng thầu hàng loạt gói mua sắm xe ô tô tại các cơ quan nhà nước tỉnh Đồng Nai với tỷ lệ tiết kiệm 0% đang gây sự chú ý lớn. Để rộng đường dư luận, chúng tôi đã tham vấn ý kiến của các chuyên gia pháp lý và đấu thầu về vấn đề này.

Hợp thức hóa quy trình, nhưng thiếu tính cạnh tranh?

Phân tích về hiện tượng "một mình một chợ" trong đấu thầu, Luật sư Võ Quang Vinh (Đoàn Luật sư tỉnh Vĩnh Long) nhận định: "Theo quy định tại Luật Đấu thầu 2023 và Nghị định 214/2025/NĐ-CP, việc chỉ có 01 nhà thầu tham dự và trúng thầu không vi phạm pháp luật nếu quá trình đăng tải thông báo mời thầu được thực hiện công khai, đúng thời gian quy định. Tuy nhiên, nếu hiện tượng này lặp đi lặp lại một cách hệ thống tại nhiều gói thầu có cùng tính chất, cùng đơn vị tư vấn, thì cơ quan quản lý nhà nước cần phải đặt nghi vấn."

Luật sư Vinh nhấn mạnh, mục đích tối thượng của đấu thầu là cạnh tranh để tiết kiệm ngân sách. "Khi giá trúng thầu bằng y nguyên giá gói thầu (tiết kiệm 0 đồng), về mặt hình thức là đúng quy trình, nhưng về mặt bản chất kinh tế là thất bại. Điều này cho thấy khâu thẩm định giá và lập dự toán có thể đã được 'ấn định' sát với giá bán của một nhà cung cấp cụ thể, khiến các nhà thầu khác không còn 'cửa' để cạnh tranh về giá" - Luật sư Vinh chia sẻ.

Vai trò của "người cầm cân nảy mực"

Đi sâu vào chi tiết các gói thầu tại phường Long Hưng, Long Bình, Trấn Biên và xã An Viễn, chuyên gia đấu thầu Nguyễn Quốc Vũ đặc biệt lưu ý đến vai trò của đơn vị tư vấn là Công ty TNHH Xây dựng Đông Đô Thành.

"Đơn vị tư vấn có trách nhiệm xây dựng E-HSMT (Hồ sơ mời thầu điện tử). Đối với hàng hóa thông dụng như xe ô tô, cấu hình kỹ thuật không quá phức tạp. Tuy nhiên, chỉ cần cài cắm một vài thông số kỹ thuật đặc thù của một dòng xe, hoặc đưa ra các yêu cầu về hợp đồng tương tự, yêu cầu bảo hành quá khắt khe hoặc khu biệt địa lý, là có thể loại bỏ phần lớn các nhà thầu ngoại tỉnh hoặc các hãng xe khác", Chuyên gia Nguyễn Quốc Vũ phân tích.

Chuyên gia này cũng chỉ ra điểm bất thường về thời gian đánh giá. "Các báo cáo đánh giá của đơn vị tư vấn này thường được hoàn thành ngay trong ngày mở thầu hoặc chỉ sau 1-2 ngày. Dù với gói thầu quy mô nhỏ, hồ sơ đơn giản, nhưng tốc độ đánh giá 'thần tốc' như vậy kèm theo kết quả trúng thầu tuyệt đối cho thấy dường như bên mời thầu và tư vấn đã có sự chuẩn bị hoặc dự liệu trước về kết quả", Ông Vũ nhận định.

Cần rà soát lại công tác thẩm định giá

Một vấn đề khác được các chuyên gia chỉ ra là công tác thẩm định giá. Tại các gói thầu nêu trên, giá gói thầu thường là các con số rất chẵn (815.000.000 đồng, 825.000.000 đồng, 900.000.000 đồng).

Luật sư Nguyễn Văn Lập (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng: "Cơ quan thanh tra, kiểm toán cần xem xét lại các Chứng thư thẩm định giá được sử dụng để lập giá gói thầu. Liệu đơn vị thẩm định giá có khảo sát giá thị trường thực tế, hay chỉ dựa trên báo giá của chính đơn vị sau này trúng thầu? Nếu giá gói thầu được xây dựng dựa trên báo giá của Toyota Biên Hòa, rồi sau đó Toyota Biên Hòa lại trúng thầu đúng giá đó, thì đây là một vòng tròn khép kín, triệt tiêu tính cạnh tranh."

Trước thực trạng trên, để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng vốn đầu tư công, thiết nghĩ:

1. UBND tỉnh Đồng Nai cần tăng cường giám sát công tác đấu thầu qua mạng, đặc biệt là các gói thầu mua sắm thường xuyên tại cấp xã/phường.

2. Cần có cơ chế kiểm tra ngẫu nhiên các gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp (dưới 1%) hoặc 0 đồng để kịp thời chấn chỉnh nếu phát hiện dấu hiệu thông đồng, dàn xếp.

3. Các chủ đầu tư (UBND các phường, xã) cần nâng cao trách nhiệm giải trình khi lựa chọn đơn vị tư vấn và phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu, đảm bảo ngân sách nhà nước được sử dụng hiệu quả nhất.

Báo Tri thức và Cuộc sống sẽ tiếp tục thông tin.