Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, thực tiễn hoạt động đấu thầu thời gian qua đã bộc lộ những vấn đề cần được nhìn nhận thấu đáo dưới góc độ pháp lý và quản lý nhà nước. Các hiện tượng như điều chỉnh E-HSMT làm thay đổi yêu cầu kinh nghiệm, thay đổi phương thức đấu thầu, tình trạng chỉ có 1 nhà thầu tham dự, hay tỷ lệ tiết kiệm "siêu thấp" là những dấu hiệu cho thấy sự cần thiết phải tăng cường giám sát việc thực thi pháp luật về đấu thầu.

Nhận diện các vấn đề từ thực tiễn

Loạt bài phản ánh đã chỉ ra các dấu hiệu đáng lưu tâm: Sự điều chỉnh tiêu chí E-HSMT tại gói thầu lớn (chuyển từ yêu cầu kinh nghiệm Y tế sang Dân dụng) đặt ra câu hỏi về tính khách quan khi xây dựng "đề bài". Tình trạng nhiều gói thầu tại một số địa bàn chỉ có 1 nhà thầu tham dự, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm rất thấp (dưới 1%), cho thấy sự cạnh tranh chưa thực sự hiệu quả. Đồng thời, việc thay đổi phương thức đấu thầu từ "Hai túi hồ sơ" sang "Một túi hồ sơ" cũng là một yếu tố cần được đánh giá về tác động đến chất lượng lựa chọn nhà thầu.

Góc nhìn pháp lý về tính cạnh tranh và công bằng

Trao đổi với PV Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP HCM) nhận định rằng khung pháp lý về đấu thầu của Việt Nam ngày càng chặt chẽ, dựa trên Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và dự kiến sẽ tiếp tục được củng cố bởi các văn bản sửa đổi, bổ sung (Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15), cùng các văn bản hướng dẫn chi tiết (Nghị định 214/2025/NĐ-CP).

"Mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Các hành vi bị cấm tại Điều 16, đặc biệt là hành vi 'không bảo đảm công bằng, cạnh tranh' (Khoản 6), là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý các vi phạm," Luật sư Hương nhấn mạnh.

Về hiện tượng điều chỉnh E-HSMT, Luật sư Hương phân tích: "Việc lập E-HSMT không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu. Nếu việc sửa đổi tiêu chí kinh nghiệm làm hạ thấp tiêu chuẩn một cách bất thường, cần phải xem xét kỹ lưỡng động cơ và quy trình ra quyết định. Chủ đầu tư và đơn vị tư vấn phải chịu trách nhiệm giải trình về tính khách quan của các tiêu chí đưa ra."

Đối với tình trạng chỉ có 1 nhà thầu tham dự, Luật sư Hương cho rằng: "Dù pháp luật cho phép tiếp tục thực hiện nếu chỉ có 1 nhà thầu nộp hồ sơ, nhưng nếu hiện tượng này lặp đi lặp lại tại một Chủ đầu tư hoặc địa bàn, đi kèm với tỷ lệ tiết kiệm rất thấp, thì đây là dấu hiệu bất thường cần được các cơ quan thanh tra, kiểm toán vào cuộc làm rõ."

Đồng quan điểm, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang đi sâu vào các giải pháp kỹ thuật và quản lý.

"Để ngăn chặn tình trạng hạn chế cạnh tranh, vai trò của đơn vị tư vấn lập E-HSMT là cực kỳ quan trọng. E-HSMT phải được xây dựng khoa học, bám sát yêu cầu kỹ thuật của công trình, không 'cài cắm' tiêu chí định hướng," ông Giang khuyến nghị.

Về việc thay đổi phương thức đấu thầu từ "Hai túi hồ sơ" sang "Một túi hồ sơ", chuyên gia Đỗ Phạm Giang nhận định: "Phương thức 'Một túi hồ sơ' thường áp dụng cho các gói thầu quy mô nhỏ, yêu cầu kỹ thuật không quá phức tạp. Đối với các gói thầu quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật cao, việc áp dụng phương thức này cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo lựa chọn được nhà thầu có giải pháp kỹ thuật tốt nhất, thay vì chỉ tập trung vào giá."

Chuyên gia cũng nhấn mạnh vai trò của công tác hậu kiểm đối với các gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp. "Cần có cơ chế giám sát và hậu kiểm chặt chẽ đối với các gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm dưới 1% hoặc chỉ có 1 nhà thầu tham dự. Cần làm rõ công tác xây dựng dự toán và quy trình đấu thầu có thực sự minh bạch hay không."

Ông Giang cũng đề cao vai trò của việc công khai thông tin theo các quy định mới tại Thông tư 79/2025/TT-BTC. "Minh bạch thông tin là công cụ hữu hiệu nhất để cộng đồng, báo chí và các nhà thầu giám sát chéo lẫn nhau, góp phần làm lành mạnh hóa môi trường đấu thầu."

Những phân tích từ thực tiễn lịch sử đấu thầu của Công ty T.A.T.T không nhằm mục đích quy chụp, mà là để nhận diện những vấn đề còn tồn tại trong công tác đấu thầu. Để thị trường đấu thầu thực sự là sân chơi công bằng, hiệu quả, bên cạnh việc hoàn thiện pháp luật, rất cần sự liêm chính của các bên tham gia và sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan quản lý nhà nước. Điều này sẽ đảm bảo đồng vốn ngân sách được sử dụng đúng mục đích và mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất./.