Bài học từ Vĩnh Long: Không để E-HSMT thành công cụ "hướng thầu" [Kỳ 4]

Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, những bất cập tại hai gói thầu mua sắm thiết bị giáo dục quy mô hàng trăm tỷ đồng tại Vĩnh Long (IB2500478937 và IB2500482459) không chỉ là vấn đề về kỹ thuật đơn thuần mà còn là câu chuyện về việc tuân thủ các quy định pháp luật về đấu thầu.

Hệ thống pháp luật về đấu thầu, bao gồm Luật Đấu thầu năm 2023 (đã được sửa đổi, bổ sung) cùng các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC (các văn bản được viện dẫn trong hồ sơ mời thầu), đã thiết lập một hành lang pháp lý chặt chẽ nhằm ngăn chặn các hành vi tiêu cực, đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong hoạt động mua sắm công.

Dấu hiệu vi phạm nguyên tắc cạnh tranh

Nguyên tắc cốt lõi của Luật Đấu thầu là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Điều này được cụ thể hóa qua các quy định nghiêm cấm việc đưa ra các điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Đối chiếu với thực tế tại các gói thầu do Ban Quản lý dự án dân dụng và công nghiệp tỉnh Vĩnh Long (Ban QLDA Vĩnh Long) làm chủ đầu tư, có thể nhận thấy nhiều dấu hiệu vi phạm các nguyên tắc này.

Thứ nhất, việc đưa ra các đặc tính kỹ thuật mang tính định hướng. Tại gói thầu IB2500478937, yêu cầu máy ảnh phải có khả năng chống nước 15m và chống ăn mòn hóa chất (Ethanol, Natri hypochlorite...) được nhà thầu phản ánh là sao chép từ catalogue của model Ricoh WG-1000. Khi một tiêu chí kỹ thuật chỉ có một hoặc một số rất ít sản phẩm đáp ứng được, trong khi nhu cầu sử dụng thực tế (dạy học tiểu học) không đòi hỏi đến mức đó, thì đây là hành vi có dấu hiệu "cài cắm" tiêu chí để hướng thầu.

Các chuyên gia pháp lý nhấn mạnh, việc Chủ đầu tư giải thích rằng đây là yêu cầu "tối thiểu" và cho phép chào "tương đương" là không đủ để biện minh. Nếu không chứng minh được tính cấp thiết của nhu cầu sử dụng, thì tiêu chí đó bị xem là thừa và nhằm mục đích hạn chế cạnh tranh.

Thứ hai, việc áp đặt các yêu cầu về giấy phép, chứng từ không phù hợp với hàng hóa thông dụng. Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Đấu thầu đều quy định, đối với hàng hóa thông dụng, sẵn có trên thị trường, đã được tiêu chuẩn hóa, không được yêu cầu nhà thầu phải nộp giấy phép bán hàng của nhà sản xuất hoặc các tài liệu xác nhận tương tự.

Tại gói thầu IB2500482459, việc yêu cầu tài liệu chứng minh từ nhà sản xuất đối với các hóa chất thí nghiệm cơ bản (dẫn đến nghi vấn tạo lợi thế cho Công ty Cổ phần Tập đoàn Hóa chất Đức Giang), hay yêu cầu xác nhận catalogue đối với các thiết bị điện tử, là những ví dụ về việc lạm dụng thủ tục để tạo rào cản. Việc này tạo ra cơ chế "xin - cho", trao quyền lực cho các nhà sản xuất/đại lý độc quyền, đi ngược lại tinh thần của Luật Đấu thầu.

Thứ ba, việc yêu cầu các tài liệu kiểm định trước thời điểm đấu thầu. Yêu cầu cung cấp hồ sơ kiểm định thủy tinh borosilicate 3.3 ngay trong E-HSDT không chỉ làm tăng chi phí dự thầu mà còn không cần thiết, khi mà việc kiểm tra chất lượng hàng hóa hoàn toàn có thể thực hiện ở giai đoạn giao nhận, nghiệm thu.

Trách nhiệm giải trình và nguy cơ pháp lý

Trong bối cảnh các quy định pháp luật ngày càng chặt chẽ, trách nhiệm giải trình của Chủ đầu tư là vô cùng quan trọng. Ban QLDA Vĩnh Long không thể chỉ trả lời chung chung rằng "để đảm bảo chất lượng" hay "tuân thủ quy định" mà phải có luận cứ khoa học, pháp lý vững chắc để bảo vệ các tiêu chí mình đưa ra.

Việc bảo lưu các tiêu chí gây tranh cãi, bất chấp các kiến nghị hợp lý của nhà thầu, không chỉ làm ảnh hưởng đến uy tín của Chủ đầu tư mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn cho các cá nhân có thẩm quyền phê duyệt. Nếu các cơ quan thanh tra, kiểm tra vào cuộc và kết luận rằng E-HSMT có các tiêu chí vi phạm pháp luật về đấu thầu, dẫn đến hạn chế cạnh tranh, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước, thì hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.

Kiến nghị giải pháp đảm bảo minh bạch

Để đảm bảo các dự án mua sắm thiết bị giáo dục tại Vĩnh Long được triển khai đúng tiến độ, hiệu quả và tuân thủ pháp luật, thiết nghĩ cần có những hành động kịp thời từ các bên liên quan.

Đối với Ban QLDA Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long: Cần thể hiện thái độ cầu thị, khẩn trương rà soát lại toàn bộ E-HSMT của hai gói thầu IB2500478937 và IB2500482459. Cần mạnh dạn sửa đổi, loại bỏ các tiêu chí kỹ thuật bất hợp lý (như thông số máy ảnh chuyên dụng), bãi bỏ các yêu cầu thủ tục không cần thiết (như xác nhận catalogue, kiểm định trước đấu thầu).

Đồng thời, cần làm rõ trách nhiệm của các đơn vị tư vấn (Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre và Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Xây dựng COVICO) trong việc tham mưu các tiêu chí gây tranh cãi.

Đối với các cơ quan quản lý nhà nước tỉnh Vĩnh Long (như Sở Kế hoạch và Đầu tư): Cần tăng cường vai trò giám sát, sớm vào cuộc rà soát lại quy trình lập, thẩm định và phê duyệt E-HSMT của các gói thầu này. Đặc biệt, cần xem xét kỹ lưỡng tính cần thiết và sự tuân thủ pháp luật của các thông số kỹ thuật đang bị phản ánh.

Minh bạch hóa quá trình đấu thầu không chỉ giúp lựa chọn được nhà thầu có năng lực tốt nhất với giá cả cạnh tranh nhất, tiết kiệm ngân sách nhà nước, mà còn là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp vào môi trường đầu tư kinh doanh công bằng, lành mạnh tại tỉnh Vĩnh Long.

Báo Tri thức và Cuộc sống sẽ tiếp tục theo dõi sát sao quá trình lựa chọn nhà thầu của các gói thầu này và thông tin đến bạn đọc./.